Süni intellektlə işləyən gənclərin yaradıcılığı ölür? - ARAŞDIRMA

Süni intellekt texnologiyalarının iş mühitinə sürətlə inteqrasiya olunduğu indiki mərhələdə gənc mütəxəssislərin yaradıcılıq səviyyəsində baş verən dəyişikliklər diqqət çəkən mövzulardan birinə çevrilib. Rəqəmsal alətlərin təklif etdiyi yüksək sürət, avtomatlaşdırılmış analiz və anında nəticə imkanı yaradıcı proseslərin strukturuna təsir edən yeni vərdişlər formalaşdırır. Bu dəyişiklik yalnız texniki bacarıqların genişlənməsi ilə məhdudlaşmır, həm də gənclərin ideya istehsalı, problem həlli və konseptual yanaşma metodlarına birbaşa nüfuz edir.

Qlobal araşdırmalar göstərir ki, süni intellektin yaradıcı proseslərə daxil olması ikiqat təsir yaradır. Bir tərəfdən, AI alətləri gənclərə daha geniş informasiya bazası, alternativ yanaşmalar və vizualizasiya imkanları təqdim edərək ideya istehsalını sürətləndirir. ABŞ və Avropa üzrə 2023-cü ildə aparılan tədqiqatda iştirakçıların 62 faizi AI-dən istifadə etdikdə kreativ konseptlərin hazırlanma müddətinin 40 faizə qədər qısaldığını bildirib. Eyni zamanda, gənc mütəxəssislər daha kompleks layihələri daha az vaxtda tamamlayaraq həm iş prosesində səmərəliliyi artırır, həm də çoxşaxəli yanaşma formalaşdırır.

Digər tərəfdən, avtomatlaşdırmanın artması yaradıcı düşüncənin bəzi təbii mərhələlərini zəiflədə bilər. Yaradıcı prosesin ənənəvi strukturu ideyanın formalaşması, eksperiment aparılması, yanlış cavabların təcrübəyə çevrilməsi və intuisiyanın inkişafı ilə bağlıdır. AI bu mərhələləri qısaltdıqca və ya bir hissəsini öz üzərinə götürdükcə, gənc istifadəçilər çox vaxt nəticə əldə etməyi təcrübədən üstün tutur. Uzunmüddətli müşahidələr göstərir ki, yaradıcı düşüncənin dərin mərhələləri məhz yavaş proseslər zamanı formalaşır və sürətin dominant olduğu mühitdə bu mərhələlər daha az təkrarlanır.

Süni intellektlə işləyən gənclərin yaradıcılıq səviyyəsindəki dəyişiklik həm də idrak mexanizmləri baxımından yeni suallar yaradır. Nevrokognitiv tədqiqatlar göstərir ki, beyin yaradıcı fikirləri formalaşdırmaq üçün həm strukturlaşdırılmış, həm də sərbəst assosiativ düşünmə prosesindən istifadə edir. AI alətləri strukturlaşdırılmış düşüncəni asanlaşdırsa da, sərbəst idrak sahəsi bəzən ikinci plana keçir. Bu isə gənc mütəxəssislərin artıq mövcud həll yollarını optimallaşdırmağa meyillənməsi, lakin tamamilə yeni konseptlərin yaradılması prosesində daha çox çətinlik çəkməsi ilə nəticələnə bilər.

Psixoloji baxımdan isə süni intellektlə işləmək gənclər üçün həm motivasiya artırıcı, həm də risk yaradan amil kimi qiymətləndirilir. Bir çox gənc AI-dən istifadə etdikcə daha çox eksperiment etməyə, müxtəlif üslubları sınamağa və öz ideyalarını daha tez reallaşdırmağa meyillidir. Lakin eyni zamanda, bəzi hallarda özünəinamın zəifləməsi, "AI olmasa edə bilmərəm" düşüncəsinin formalaşması və yaradıcı prosesə şəxsi töhfənin azalması müşahidə edilə bilər. Bu psixoloji asılılıq yaradıcılığın insanın daxili təşəbbüsü ilə bağlı olan hissəsini zəiflədə bilər.

Sosial mühit də bu prosesləri formalaşdıran mühüm amildir. İş yerlərində AI-yə adaptasiya artıq standart tələbə çevrildiyindən, gənclər rəqabət qabiliyyətini qorumaq üçün bu alətlərdən daha çox istifadə etməyə yönəlir. Bu tendensiya bir tərəfdən gəncləri daha çevik və innovativ edir, digər tərəfdən isə yaradıcı işin fərdi təcrübədən kollektiv alqoritmik yanaşmaya keçməsinə səbəb olur. Müxtəlif ölkələrdə aparılan sorğular göstərir ki, gənc mütəxəssislərin 48 faizindən çoxu kreativ tapşırıqların avtomatlaşdırılması nəticəsində komandadaxili fərqlənmə imkanlarının azaldığını düşünür.

Bütün bu məqamlar göstərir ki, süni intellektlə işləyən gənclərdə yaradıcılıq səviyyəsi azalmaq və ya artmaq kimi sadə ikidə bir yanaşma ilə ifadə olunmur. Əksinə, bu dəyişiklik yaradıcı prosesin strukturunun yenilənməsi, idrak vərdişlərinin yenidən formalaşması və texnologiya ilə insanın qarşılıqlı təsirinin təkamülü kimi daha kompleks bir çərçivədə təhlil olunmalıdır. AI gənclərə daha çox imkan açır, lakin bu imkanlar ilə yanaşı yeni psixoloji və idrak məsuliyyətləri də yaradır. Gələcək dövrdə yaradıcı qabiliyyətin əsas göstəricisi insanın AI ilə harmonik şəkildə işləmə bacarığı, texnoloji alətləri şəxsi ideyalarının genişləndirilməsi üçün istifadə etməsi və orijinallığı qorumaq üçün balanslı yanaşma formalaşdırması olacaq.

Nuray,

Aznews.az