Kiberpsixologiyanın yeni elmi çərçivələri - ARAŞDIRMA

Kiberpsixologiya rəqəmsal platformaların insan davranışını necə formalaşdırdığını araşdıran ən dinamik elmi sahələrdən biri kimi son illərdə xüsusilə aktuallaşıb. İnternet mühiti artıq sadəcə kommunikasiya vasitəsi deyil, insanın sosiallaşma modelini, qərarvermə mexanizmini, diqqət resurslarını və emosional reaktivliyini müəyyən edən paralel bir psixoloji ekosistemə çevrilib. Bu sahənin genişlənməsi rəqəmsal davranışın nevropsixoloji, sosial və idrak aspektlərini yeni nəzəri çərçivələrlə izah etməyə imkan yaradır.

Onlayn mühitin insan beyninə təsiri barədə aparılan araşdırmalar göstərir ki, rəqəmsal stimulların ritmi və sıxlığı diqqət mexanizmlərinə ənənəvi mühitdən fərqli formada təsir edir. Sürətli informasiya axını dopamin dövranını aktivləşdirir və davranış motivasiyasında impulsivlik tendensiyasını artırır. Bu təsir qısa müddətli mükafat mexanizmlərini gücləndirdiyi üçün insanların onlayn qərarlarını da yönləndirir. Sosial şəbəkələrdə qarşılıqlı təsirin qavranılması beynin sosial siqnalları şərh edən neyron şəbəkələrini daha həssas vəziyyətə gətirir və sosial müqayisə davranışı daha kəskin dərəcədə özünü göstərir.

Rəqəmsal identiklik anlayışı da kiberpsixologiyanın mühüm istiqamətlərindən biridir. İnsanlar onlayn mühitdə özlərini seçilmiş vizual və mətn konstruksiyaları ilə təqdim etdikləri üçün şəxsiyyətin ictimai tərəfinin formalaşması yeni səciyyə alır. Bu prosesin psixoloji tərəfi iki paralel davranış xətti yaradır: real şəxsiyyət və virtual şəxsiyyət. Tədqiqatlar göstərir ki, bu iki qatın fərqliliyi artdıqca emosional gərginlik və daxili ziddiyyət ehtimalı güclənir, çünki insan həm sosial təsdiq axtarışına daha həssas olur, həm də rəqəmsal mühitdə aldığı geribildirimləri identikliyinin bir hissəsi kimi qəbul etməyə başlayır.

Onlayn risk davranışı da bu sahədə xüsusi araşdırma mövzusudur. Məxfiliklə bağlı seçilən qərarlar, şəxsi məlumatların paylaşılması, virtual qrupların təsirinə uyğunlaşma və kütləvi davranış modelləri kiberpsixologiyanın sosial yönlərini daha aydın göstərir. Tədqiqatlar qeyd edir ki, insanlar rəqəmsal mühitdə məsuliyyət hissini qismən azaldan anonimlik faktorunun təsiri ilə real həyatda etməyəcəkləri davranış formalarına meyllənə bilirlər. Bu, emosional yüklənmələrə, konfliktlərin tez alovlanmasına və qavrayışın sərhədlərinin dəyişməsinə gətirir.

Kiberpsixologiya həm də insan davranışının texnoloji alqoritmlərlə qarşılıqlı təsirini izah edir. Tövsiyə sistemləri, məlumat filtrasiya modelləri və fərdiləşdirilmiş kontent axını insan qavrayışını bir növ adaptiv mühitə çevirir. Bu prosesin idarəolunan xüsusiyyəti psixoloji davranışın istiqamətini dəyişə bilir. Davamlı şəkildə seçilmiş kontentə məruz qalmaq təsəvvür çərçivəsini formalaşdırır və insanın informasiyaya münasibətini strukturlaşdırır. Bu, idrak çevikliyində və qərarvermə mexanizmlərində yeni davranış nümunələri yaradır.

Rəqəmsal mühitdə insanların davranış kodlarının aydınlaşdırılması müxtəlif sahələr üçün tətbiqi imkanlar açır. Təhsil platformalarının optimallaşdırılması, onlayn xidmətdə istifadəçi davranışlarının öyrənilməsi, rəqəmsal təhlükəsizlikdə psixoloji risk modellərinin təkmilləşdirilməsi və rəqəmsal rifah proqramlarının qurulması kiberpsixologiyanın bilavasitə tətbiq sahələridir. Bütün bu istiqamətlər ümumi mənzərədə göstərir ki, insan davranışı artıq yalnız real sosial mühitlə deyil, kompleks rəqəmsal sistemlərlə qarşılıqlı şəkildə formalaşır və bu qarşılıqlı təsir yeni psixoloji paradiqmanın əsasını qoyur.

Nuray,
Aznews.az