Sosial mediada “həqiqi” və “tərtib olunmuş” həyat arasındakı sərhədlərin itməsi - ARAŞDIRMA

Sosial mediada “həqiqi” və “tərtib olunmuş” həyat arasındakı sərhədlərin tədricən itməsi müasir insanın özünüqavrayışına, sosial münasibətlərinə və kimlik formalaşdırmasına dərin təsir göstərən fenomenə çevrilib. Platformaların vizual estetika ilə alqoritm davranışını birləşdirən strukturu istifadəçiləri gündəlik həyatlarını seçilmiş kadrlara, filtrlənmiş emosiyalara və məzmunlaşdırılmış anlara çevirməyə təşviq edir. Bu, həm real təcrübənin sosial media üçün uyğunlaşdırılması, həm də sosial mediadakı performativ kimliyin real həyata ötürülməsi ilə iki istiqamətli bir proses yaradır. Nəticədə insanın yaşadığı həyat ilə göstərdiyi həyat arasındakı fərq əvvəlki kimi kəskin deyil, daha çox bir-birinə keçən, bulanıq sərhədlərlə müəyyən olunan dinamik quruluşa çevrilir.

Bu tendensiyanın formalaşmasında sosial media platformalarının interaksiya mexanizmləri əsas rol oynayır. “Bəyənmə”, “paylaşma”, “reels”, “story” kimi funksiyalar gündəlik davranışı performativ modelə transformasiya edir və real anların öz dəyərini sosial təsdiq üzərindən ölçən psixoloji çərçivə yaradır. Bu çərçivədə, həqiqi təcrübə çox zaman sosial mediada necə görünəcəyinə görə yenidən qurulur. Bu hal müxtəlif araşdırmalarda “özünü tərtib etmə effekti” kimi təsnif edilir. İnsanlar yalnız yaşadıqlarını paylaşmır, həm də paylaşmağa dəyər hesab etdiklərini ya seçir, ya da mövcud anı sosial media üçün daha uyğun hala salır. Bu isə real həyatın sosial platformalar üçün ssenariləşdirilməsi prosesini gücləndirir.

Sərhədlərin itməsi sosial kimliyə də bilavasitə təsir edir. Onlayn kimliklər əvvəl “alternativ” və ya “nümayiş” xarakterli idi, lakin TikTok, Instagram və Snapchat kimi platformaların yüksəlişi ilə bu kimliklər gündəlik həyatla birləşib şəxsiyyətin əsas hissəsinə çevrilib. İnsan yalnız sosial mediada necə görünürsə, o deyil, lakin sosial media özünüqavrayış prosesinə o qədər daxil olur ki, insanlar artıq özlərini real həyatla virtual performansın kəsişdiyi nöqtədə görməyə başlayır. Vizual estetikanın, filtrlərin, trend davranışların şəxsi kimlik üzərində normativ təsiri bu fenomenin mədəni tərəfini daha da gücləndirir. Gənclər arasında bu sərhəd daha zəifdir, çünki sosial media onların sosiallaşma prosesinin ilkin mərhələsindən etibarən mərkəzi platformaya çevrilib.

Bu qarışmanın sosial münasibətlərə təsiri də nəzərə çarpır. Digər insanları yalnız onların paylaşımları əsasında dəyərləndirmək, performativ həyatın reallıq kimi qəbul edilməsi və sosial müqayisə mexanizmlərinin güclənməsi münasibətlərin psixoloji strukturunu dəyişdirir. Həqiqi həyat təcrübələri çox zaman sosial media üçün uyğun deyilsə, görünməz qalır. Uyğun olduğu təqdirdə isə vizuallaşdırılaraq performativ mədəniyyətin bir hissəsinə çevrilir. Bu isə real yaxınlığın yerini “vizual yaxınlıq”, sosial dərinliyin yerini isə “alqoritmik tanışlıq” anlayışına buraxır.

Sərhədlərin itməsinin emosional nəticələri də diqqətəlayiqdir. İnsanlar bəzən sosial mediada göstərdikləri versiya ilə real versiyaları arasındakı uyğunsuzluğu hiss etdikdə psixoloji təzyiq yaşayırlar. Bu fenomen “kimlik ayrışması” kimi təsvir edilir və xüsusilə gənc istifadəçilər arasında özünütənqid, qeyri adekvatlıq hissi və davamlı özünü müqayisə davranışlarını gücləndirə bilər. Bununla yanaşı, bəzi araşdırmalar göstərir ki, müəyyən dərəcədə özünü tərtib etmə insanlara kreativlik, vizual ifadə və sosial əlaqə baxımından müsbət təsir göstərə bilər. Məsələ onun hansı həcmdə və hansı motivasiyalarla baş verməsidir.

Ümumilikdə, sosial mediada “həqiqi” və “tərtib olunmuş” həyatın sərhədlərinin silinməsi müasir sosial mədəniyyətin əsas xüsusiyyətlərindən biridir. Bu tendensiya insan davranışını daha performativ edir, kimliyi daha çevik və dəyişkən hala gətirir və real həyat ilə virtual həyat arasında qarşılıqlı təsiri gücləndirir. Sərhədlərin yenidən çəkilməsi mümkün görünmür, çünki proses artıq iki tərəfli sosial konstruksiyaya çevrilib. Buna görə müasir tədqiqatlar daha çox bu sərhədsizliyin psixoloji və sosial təsirlərinin anlaşılmasına və insanın bu yeni şəraitdə daha sağlam kimlik idarəetməsi mexanizmləri qurmasına yönəlir.

Aznews.az