Dinlənilən musiqi ilə davranış ritmi arasındakı əlaqə - ARAŞDIRMA

Dinlənilən musiqi ilə insan davranışının ritmi arasındakı əlaqə həm psixologiya, həm neyroelmlər, həm də mədəniyyət tədqiqatlarında illərdir diqqət mərkəzində olan mövzulardandır. Müasir dövrdə isə bu əlaqə daha da aktuallaşıb, çünki musiqi artıq yalnız eşidilən bir məzmun deyil, gündəlik fəaliyyətləri tənzimləyən ritmik fon, emosional tənzimləyici və sosial kimliyi formalaşdıran element kimi çıxış edir. Davranış ritmlərinin musiqi ilə sinxronlaşması xüsusilə gənclər, şəhər mühitində yaşayanlar və ritmik stimullarla daha çox təmasda olan sosial qruplar arasında daha aydın görünür. Nəticədə musiqi, insanın daxili ritmlərini, psixoloji gedişatını və sosial qarşılıqlı təsir modellərini müəyyən edən mühüm mexanizmə çevrilir.

Musiqi ritmi ilə davranış ritmi arasındakı əlaqənin neyrobioloji əsası beynin ritm emalı proseslərinə dayanır. Araşdırmalar göstərir ki, beyində ritmik stimullara cavabdeh olan neyron qrupları musiqinin tempi, vurğusu və emosional tonuna uyğun şəkildə aktivləşir. Bu aktivləşmə insanın hərəkət və düşüncə ritmini sinxronlaşdırır. Məsələn, sürətli tempdə musiqi simpatik sinir sistemini aktivləşdirir, ürək döyüntüsünü və hərəkət enerjisini artırır, nəticədə insan daha sürətli yeriyir, daha tez danışır və emosional reaksiya həddi yüksəlir. Yavaş templi musiqi isə parasimpatik fəaliyyəti gücləndirərək bədəni sakitləşdirir və davranış ritmini yavaşıdır. Bu mexanizm idman, iş mühiti, meditasiya və hətta pərakəndə ticarət mərkəzlərinin dizaynında geniş şəkildə tətbiq edilir.

Davranış ritminin musiqiyə uyğunlaşması yalnız bioloji proseslərlə məhdudlaşmır, həm də mədəni və sosial çalarlarla zənginləşir. Fərdlərin dinlədiyi musiqi onların gündəlik ritmini, iş rejimini və sosial münasibətlərini strukturlayan bir element olur. Şəhər həyatında ritmik nümunələr daha da görünür; məsələn, enerjili elektron musiqi daha hərəkətli urban mühitlərdə geniş yayılmışdır və bu mühitdə yaşayan insanların davranış ritmi də analoji şəkildə dinamik olur. Kənd və sakit yaşayış məkanlarında isə musiqi seçimi və davranış ritmi daha yavaş və təbii dövriliklə üst-üstə düşür. Bu, musiqinin yalnız fərdi deyil, həm də kollektiv ritmi formalaşdırdığını göstərir.

Musiqin sosial davranışlara təsiri isə daha mürəkkəbdir. Qrup halında eyni musiqini dinləyən insanların hərəkət koordinasiyası, emosional uyğunluğu və sosial bağlanma səviyyəsi artır. Festival və konsert kimi məkanlarda ritmin qrup davranışını homogenləşdirməsi bunu açıq şəkildə təsdiqləyir. Neyrososioloji araşdırmalar göstərir ki, sinxron ritm paylaşan insanlar arasında oksitosin səviyyəsi yüksəlir və sosial etibar güclənir. Bu, musiqinin qrup dinamikasını gücləndirən mühüm sosial alətə çevrildiyini göstərir.

Davranış ritminə təsir fərdi psixoloji profillərlə də sıx əlaqəlidir. Müəyyən musiqi növləri konkret emosional hallar üçün tənzimləyici kimi fəaliyyət göstərir. Fokuslanma zamanı lofi və ya instrumental musiqinin seçilməsi beynin diqqət ritmini stabilləşdirir, yüksək enerjili hip-hop və pop musiqilər isə motivasiya ritmini yüksəldir. Emosional təcrübələrin ritmik tənzimlənməsi insanın stress idarə etmə qabiliyyətinə də təsir göstərir. Məsələn, ritmik nəfəs məşqləri ilə uyğunlaşan yavaş ritmli musiqi narahatlıq səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilir.

Bu əlaqənin daha geniş mədəni mənası isə musiqinin identiklik üzərindəki rolunda ortaya çıxır. İnsanlar yalnız musiqini seçmir, həm də onun yaratdığı ritmə sosial kimliklərini uyğunlaşdırırlar. Dinlənilən musiqi gündəlik davranış ardıcıllığını, tərzi və hətta düşüncə formasını ritmik şəkildə formalaşdırır. Bu səbəbdən musiqi həm fərdin daxili ritmini, həm də kollektiv ritm üstünlüklərini anlamaq üçün mühüm mədəni göstəricidir.

Beləliklə, musiqi və davranış ritmi arasındakı əlaqə yalnız eşidilən səsin psixoloji təsirindən ibarət deyil, insanın bioloji ritmləri, sosial mühiti və mədəni kimliyi ilə çoxqatlı qarşılıqlı təsirin nəticəsidir. Ritm insanların gündəlik həyatının görünməyən strukturlarını formalaşdırır və musiqi bu strukturun həm güzgüsü, həm də formalaşdırıcısı kimi çıxış edir.

Aznews.az