Robot işçilərin yüksəlişi və əmək mədəniyyətinin yenidən formalaşması - ARAŞDIRMA

Robot işçilərin istehsal, xidmət və idarəetmə sahələrinə sürətlə inteqrasiyası yalnız texnoloji transformasiya deyil, eyni zamanda insan əmək münasibətlərinin mədəni əsaslarını dəyişdirən dərin bir prosesdir. Avtomatlaşdırma və süni intellekt əsaslı robot sistemləri artıq təkcə fiziki əməliyyatları deyil, qərarvermə, müştəri ilə ünsiyyət və nəzarət funksiyalarını da icra edir. Bu dəyişiklik əmək bazarında məhsuldarlıq göstəricilərini yüksəltsə də, insanın işlə münasibətini, kollektiv kimliyini və peşə anlayışını yenidən formalaşdırır. Mövzuya mədəni prizmadan baxıldıqda, robot işçilərin yayılması əmək münasibətlərinin yalnız iqtisadi deyil, sosial və simvolik mənasını da transformasiya edir.

Əmək mədəniyyəti tarixən insanın vaxt, səylə yanaşı mənəvi dəyərini ifadə edən əsas sosial institutlardan biri olub. İş yeri təkcə gəlir mənbəyi deyil, həm də status, aidiyyət və özünüreallaşdırma məkanı kimi çıxış edib. Robot işçilərin bu məkanlara daxil olması isə işin “insan əməyinə məxsusluq” statusunu zəiflədir. Bir çox sahədə robotların daha sürətli, fasiləsiz və emosional neytral işləməsi əmək prosesinin ritmini dəyişir və insan işçilərdən də oxşar sabitlik və performans gözləntiləri yaradır. Bu, əmək münasibətlərində emosional elastikliyin azalmasına və işin daha çox texniki funksiya kimi qavranılmasına səbəb ola bilir.

Mədəni baxımdan ən əhəmiyyətli dəyişikliklərdən biri kollektiv iş anlayışının transformasiyasıdır. Ənənəvi iş mühitində kollektivlik insanlar arasında qarşılıqlı asılılıq, qeyri formal ünsiyyət və sosial bağlar üzərində qurulurdu. Robot işçilərin komandalara daxil olması bu bağların strukturunu dəyişir. İnsanlar robotlarla əməkdaşlıq etdikcə kollektiv münasibətlər daha funksional və məqsədyönlü xarakter alır, emosional paylaşım isə arxa plana keçir. Bu hal xüsusilə xidmət sektorunda, logistikada və istehsalat sahələrində daha aydın hiss olunur və iş yerinin sosial məkan kimi rolunu zəiflədir.

Robot işçilərə keçid həm də əmək identikliyinə təsir göstərir. Bir çox peşə sahəsində ustalıq, təcrübə və fiziki bacarıq illərlə formalaşan mədəni dəyər sayılırdı. Avtomatlaşdırma bu bacarıqların bir hissəsini əvəz etdikcə, peşə kimliyi daha çox nəzarət, proqramlaşdırma və sistem idarəçiliyi kimi abstrakt bacarıqlara yönəlir. Bu isə xüsusilə ənənəvi sənaye və xidmət sahələrində çalışan işçilər üçün kimlik boşluğu yarada bilər. Qlobal araşdırmalar göstərir ki, robotlaşdırmanın sürətli olduğu mühitlərdə işçilər işin mənası ilə bağlı sualları daha çox səsləndirir və özlərini prosesin mərkəzində deyil, kənarında hiss edə bilirlər.

Mədəni təsirin digər tərəfi iş intizamı və etik münasibətlərdə özünü göstərir. Robot işçilər səhv etmədiyi, yorulmadığı və emosional reaksiya vermədiyi üçün iş standartları yüksəlir və insan işçilərdən də eyni səviyyədə sabitlik gözlənilir. Bu, məhsuldarlığı artırsa da, əmək prosesində insani zəifliklərə qarşı tolerantlığı azalda bilər. Eyni zamanda, qərarların robot və ya alqoritm tərəfindən verilməsi məsuliyyət anlayışını dəyişir və iş yerində etik sərhədlərin yenidən müəyyən edilməsini tələb edir. Bu, xüsusilə qiymətləndirmə, işdən azadetmə və performans ölçümü kimi həssas məsələlərdə mədəni müzakirələri gücləndirir.

Robot işçilərin yayılması əmək münasibətlərində zaman anlayışını da dəyişir. İnsan üçün iş vaxtı bioloji və sosial ritmlərlə əlaqəlidir, robotlar üçün isə zaman fasiləsiz texniki parametrdir. Bu fərq iş mühitində yeni normativlər yaradır və “24/7 işləyən sistemlər” mədəniyyətini gücləndirir. İnsan işçilər bu ritmə uyğunlaşmaq üçün ya daha çevik iş modellərinə keçir, ya da iş və şəxsi həyat sərhədlərini yenidən müəyyənləşdirməyə məcbur qalır. Nəticədə əmək mədəniyyəti daha çevik, lakin daha qeyri sabit formaya keçə bilir.

Robot işçilərə keçid insan əməyini sıradan çıxaran proses deyil, onu mədəni baxımdan yenidən çərçivələndirən transformasiyadır. Bu dəyişiklik əmək münasibətlərində yeni bacarıqlar, yeni etik normalar və yeni kollektivlik formaları yaradır. Əsas məsələ robotların mövcudluğu deyil, insan əməyinin bu yeni mühitdə necə mənalandırılmasıdır. Gələcəkdə əmək mədəniyyətinin davamlılığı robot və insan işçilər arasında texniki balansdan daha çox, mədəni uyğunlaşmanın necə qurulacağından asılı olacaq.

Aznews.az