Minimalizm və maksimalizm niyə toqquşur? - ARAŞDIRMA

Müasir cəmiyyətdə minimalizm və maksimalizm təkcə estetik seçim deyil, fərqli dünyagörüşlərinin, sosial reaksiyaların və psixoloji ehtiyacların toqquşması kimi çıxış edir. Bir tərəf azaldır, sadələşdirir və yükdən azad olmağa çalışır, digər tərəf isə artırır, yığır və görünən bolluqla öz mövcudluğunu möhkəmləndirir. Bu mübahisə zahirən dizayn və həyat tərzi üzərində getsə də, əslində daha dərin sosial və davranış mexanizmlərini əks etdirir.

Minimalizmin yüksəlişi əsasən informasiya və istehlak həddinin aşılması ilə əlaqələndirilir. Qlobal səviyyədə aparılan sosioloji araşdırmalar göstərir ki, sürətli şəhər həyatı, daimi xəbər axını və seçim bolluğu insan beynində yorğunluq yaradır. Bu şəraitdə minimalizm bir növ psixoloji müdafiə mexanizminə çevrilir. Az əşya, az stimul və daha sadə mühit nəzarət hissini bərpa etməyə kömək edir. Xüsusilə yüksək inkişaf etmiş ölkələrdə minimalizm çox vaxt “yetərincə var” mövqeyindən doğur. Yəni əsas ehtiyaclar artıq qarşılandığı üçün insan keyfiyyətə və mənaya fokuslanmağa başlayır.

Maksimalizm isə çox vaxt fərqli sosial kontekstlərdə formalaşır. Bu yanaşma yalnız zənginlik nümayişi deyil, həm də görünmək, iz buraxmaq və özünü təsdiqləmək ehtiyacının ifadəsidir. Tarixi baxımdan maksimalizm qeyri sabit dövrlərdə və ya sosial bərabərsizliyin yüksək olduğu mühitlərdə daha qabarıq görünür. İnsanlar gələcəyin qeyri müəyyən olduğu şəraitdə “indini artırmaq” strategiyasını seçirlər. Daha çox əşya, daha çox vizual element və daha çox stimul təhlükəsizlik və güc illüziyası yaradır. Qlobal bazarlarda lüks istehlakın artması da bu psixoloji mexanizmlə sıx bağlıdır.

Bu iki yanaşma arasında fərq nəsillərarası davranışlarda da aydın hiss olunur. Minimalizm daha çox gənc və orta yaş qruplarında populyardır. Bu nəsillər sahiblənməkdən çox təcrübə toplamağa üstünlük verir. Səyahət, bilik və çeviklik maddi yığımdan daha dəyərli sayılır. Maksimalizm isə tez tez statusun açıq nümayişinin sosial üstünlük verdiyi mühitlərdə güclənir. Burada bolluq bir növ sosial dilə çevrilir və “mən buradayam” mesajı verir.

İqtisadi faktorlar da bu mübahisənin əsas sütunlarından biridir. Minimalizm çox vaxt xərclərin azaldılması və maliyyə azadlığı ilə əlaqələndirilir. Qlobal miqyasda aparılan araşdırmalar göstərir ki, borclanma səviyyəsinin artdığı ölkələrdə minimalizm tendensiyası daha sürətlə yayılır. Maksimalizm isə iqtisadi artım dövrlərində və istehlakın stimullaşdırıldığı bazarlarda güclənir. Reklam sənayesi və sosial media bu yanaşmanı qidalandıran əsas alətlərdən biridir.

Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, minimalizm və maksimalizm bəzən eyni insanda paralel mövcud ola bilir. Məsələn, fiziki məkanda sadəlik seçən bir şəxs rəqəmsal mühitdə maksimalist davranış nümayiş etdirə bilər. Sosial mediada daha çox paylaşım, daha çox vizual və daha çox diqqət istəyi bu ziddiyyətin açıq nümunəsidir. Bu, müasir insanın parçalanmış identikliyini göstərir.

Həll yönümlü yanaşma bu mübahisəni qalib məğlub çərçivəsində deyil, balans kontekstində dəyərləndirməyi tələb edir. Davranış alimləri qeyd edirlər ki, funksional minimalizm insanın həyatını yüngülləşdirirsə faydalıdır, lakin estetik dogmaya çevrildikdə stress yarada bilər. Eyni zamanda məqsədli maksimalizm yaradıcılığı və fərdiliyi gücləndirə bilər, amma nəzarətsiz olduqda psixoloji və maliyyə yükünə çevrilir. Bir tərəf artıq yüklərdən azad olaraq nəzarəti bərpa etmək istəyir, digər tərəf isə artıraraq mövcudluğunu gücləndirməyə çalışır. Bu fərq ideoloji deyil, kontekstualdır. Gələcəkdə bu iki yanaşmanın daha çox hibrid formalarla bir arada mövcud olacağı ehtimal olunur. Çünki müasir insan üçün əsas ehtiyac artıq ya az, ya çox deyil, uyğun olandır.

Aznews.az