Sürətlənən dünya səbr anlayışını necə dəyişir? - ARAŞDIRMA

Son illər dünyada insanların daha az səbirli davranması fərdi xarakter zəifliyi ilə deyil, qlobal miqyasda formalaşan sosial, iqtisadi və texnoloji transformasiyalarla əlaqələndirilir. Araşdırmalar göstərir ki, səbir anlayışı təkcə psixoloji xüsusiyyət deyil, eyni zamanda mühit, gözləntilər və həyat tempi ilə birbaşa formalaşan davranış modelidir. Müasir dünya bu modeli köklü şəkildə dəyişib.

İlk növbədə zamanın qavranılması amili diqqət çəkir. Texnologiyanın sürətlə inkişafı ilə proseslər getdikcə daha qısa müddətdə nəticə verməyə başlayıb. Rəqəmsal xidmətlər, ani ödənişlər, sürətli çatdırılma və dərhal cavab gözləntisi insan beynində yeni normallaşma yaradıb. Davranış elmi sahəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, müntəzəm olaraq sürətli mükafat alan insanlar gecikmiş nəticələrə qarşı daha dözümsüz olurlar. Bu isə səbrin gündəlik praktikada funksional dəyərini zəiflədir.

İqtisadi qeyri-müəyyənlik də səbrin azalmasında mühüm rol oynayır. Son onillikdə dünya ardıcıl böhranlarla üzləşib. Pandemiya, inflyasiya dalğaları, enerji və ərzaq təhlükəsizliyi problemləri insanların gələcəyə dair planlama imkanlarını daraldıb. Beynəlxalq Valyuta Fondu və OECD-nin məlumatlarına əsasən, qeyri-sabit iqtisadi mühitdə insanlar uzunmüddətli gözləməyə deyil, qısa müddətli nəticə verən qərarlara üstünlük verirlər. Bu isə səbir tələb edən davranışları rasional seçimdən kənarlaşdırır.

Sosial müqayisə mexanizmləri də bu prosesi sürətləndirir. Sosial media vasitəsilə insanlar başqalarının uğurlarını, həyat sürətini və nəticələrini real vaxtda izləyirlər. Bu platformalarda təqdim olunan həyat modelləri isə əksər hallarda filtrdən keçirilmiş və ideallaşdırılmış olur. Sosial psixologiya sahəsində aparılan araşdırmalar göstərir ki, davamlı müqayisə insanlarda gözləmə dövrünü daha ağrılı edir və səbrsizlik hissini artırır. İnsan başqasının sürətli nəticə əldə etdiyini düşündükdə, öz prosesinə dözmək daha çətinləşir.

Əmək bazarındakı dəyişikliklər də səbr anlayışına təsir göstərir. Əvvəllər karyera inkişafı mərhələli və uzunmüddətli proses kimi qəbul edilirdisə, hazırda tez yüksəliş, tez nəticə və çevik dəyişikliklər normaya çevrilib. Qlobal Əmək Təşkilatının hesabatlarına görə, gənc nəsil arasında uzun illər eyni istiqamətdə gözləmə və tədrici inkişaf modeli daha az cəlbedici hesab olunur. Bu yanaşma səbrin dəyərini zəiflədən struktur faktor kimi çıxış edir.

Nevroelm sahəsində aparılan tədqiqatlar da maraqlı nəticələr ortaya qoyur. Davamlı informasiya axını və multitasking beynin diqqət və gözləmə mexanizmlərini zəiflədir. Beyin qısa impulslarla işləməyə öyrəşdikcə, uzunmüddətli səbr tələb edən proseslərdə yorğunluq və narahatlıq daha tez yaranır. Bu isə səbrsizlik davranışının yalnız mədəni deyil, eyni zamanda neyrobioloji əsaslarının da formalaşdığını göstərir.

Bu tendensiyanın nəticələri birmənalı deyil. Bir tərəfdən, sürətli qərarvermə və çeviklik müasir dünyada adaptasiya qabiliyyətini artırır. Digər tərəfdən, səbrin azalması münasibətlərdə dayanıqlılığı, uzunmüddətli layihələrin davamlılığını və psixoloji tarazlığı zəiflədə bilər. Dünya Səhiyyə Təşkilatının psixi sağlamlıqla bağlı hesabatlarında vurğulanır ki, səbrsizlik və davamlı tələskənlik stres səviyyəsinin artması ilə birbaşa əlaqəlidir.

Ümumilikdə, dünyanın daha az səbirli olması fərdi xüsusiyyətlərin dəyişməsi deyil, sistemli və qlobal proseslərin nəticəsidir. Zamanın sürətlənməsi, iqtisadi qeyri-müəyyənlik, informasiya mühitinin təzyiqi və sosial gözləntilərin transformasiyası səbr anlayışını yeni reallıqda yenidən formalaşdırır. Mövcud göstəricilər göstərir ki, bu dəyişiklik müvəqqəti deyil və müasir həyat modelinin təbii davamı kimi qəbul olunmalıdır.

Aznews.az