Tələsik xoşbəxtlik - hər şeyin tez baş verməsini arzulayan beynin psixologiyası - ARAŞDIRMA

Tələsik xoşbəxtlik müasir insanın ən səssiz, amma ən yayğın psixoloji paradokslarından biridir. İnsan xoşbəxt olmaq istəyir, lakin bu xoşbəxtliyin zamanla formalaşmasını deyil, dərhal baş verməsini arzulayır. Bu istək səthi səbirsizlikdən yox, beynin dəyişən mühitə uyğunlaşma mexanizmlərindən qaynaqlanır və dərin psixoloji köklərə malikdir.

İnsan beyni təbiət etibarilə mükafata yönəlmiş sistem üzərində qurulub. Dopamin mexanizmi gözləmə və səbrdən çox, nəticəyə tez çatma ehtimalına daha güclü reaksiya verir. Müasir mühit isə bu sistemi daimi stimulla qidalandırır. Sürətli internet, ani cavablar, bir toxunuşla əldə olunan xidmətlər beynə öyrədir ki, istək ilə nəticə arasında məsafə minimal olmalıdır. Bu öyrənmə forması xoşbəxtliyi də eyni kateqoriyaya salır və onu proses deyil, nəticə kimi qavramağa başlayır.

Tələsik xoşbəxtliyin psixoloji köklərindən biri qeyri-müəyyənliyə dözümsüzlükdür. Uzunmüddətli məqsədlər həmişə risk daşıyır və beyin riskli vəziyyətlərdə nəzarət hissini itirir. Tez baş verən xoşbəxtlik arzusu isə bu nəzarətsizliyi kompensasiya etməyə yönəlir. İnsan düşünür ki, əgər hər şey tez olsa, gözləmə zamanı yaranan şübhə, qorxu və daxili gərginlik də aradan qalxacaq. Bu səbəbdən sürət emosional təhlükəsizliklə səhv salınır.

Sosial mühit də bu tələsikliyi dərinləşdirir. Uğurun, sevginin və şəxsi inkişafın “qısa yol”la təqdim edilməsi beynə real olmayan zaman çərçivələri diktə edir. İnsan başqasının bir neçə saniyəlik paylaşımına baxaraq illərlə davam edən prosesləri ani nəticə kimi qavrayır. Bu yanlış qavrayış isə öz həyatına qarşı səbrsizliyi artırır və xoşbəxtliyin gecikməsi uğursuzluq kimi hiss olunur.

Tələsik xoşbəxtliyin digər tərəfi emosional qaçış mexanizmidir. İnsan çətin və ya qeyri-müəyyən dövrdədirsə, beyin onu bu vəziyyətdən tez çıxarmaq üçün sürətli mükafat axtarışına girir. Bu zaman xoşbəxtlik dərin məmnuniyyət yox, müvəqqəti rahatlama formasında yaşanır. Tez əldə olunan sevinc hissi uzunmüddətli mənanı əvəz etməsə də, beyin onu təhlükəsiz alternativ kimi seçir.

Bu psixoloji modelin paradoksu ondadır ki, tələsik xoşbəxtlik çox vaxt əks effekt yaradır. Tez baş verən emosional yüksəlişlər tez də sönür və insan yenidən boşluq hissi ilə üzləşir. Nəticədə xoşbəxtlik daha da uzaqlaşmış kimi görünür. Beyin sürətə alışdıqca səbr tələb edən proseslər dəyərsizləşir və bu, davamlı məmnuniyyət hissinin formalaşmasını çətinləşdirir.

Bununla belə, tələsik xoşbəxtlik tamamilə yanlış impuls da deyil. O, insanın daxili ehtiyaclarını və dəyişmək istəyini göstərən siqnaldır. Problem xoşbəxtliyi tez istəməkdə yox, onu yalnız sürətə bağlamaqdadır. Proseslə nəticə arasındakı əlaqə yenidən qurulduqda beyin də fərqli şəkildə uyğunlaşmağa başlayır. Xoşbəxtlik gözləməyi öyrəndikcə, daha dayanıqlı və dərin hala gəlir.

Nəticə etibarilə, tələsik xoşbəxtlik müasir beynin sürət mədəniyyətinə verdiyi cavabdır. Bu, insanın zəifliyi deyil, adaptasiya formasıdır. Ancaq bu adaptasiyanın şüurlu şəkildə yönləndirilməsi lazımdır. Çünki bəzən xoşbəxtlik gecikmir, sadəcə tələsdirildikdə dəyərini itirir.

AzNews.az