Ötən ay ölkədaxili nağdsız əməliyyatların həcmi 24% artıb - ŞƏRH

2025-ci ilin oktyabr ayına olan məlumata görə, ölkədə dövriyyədə olan ödəniş kartlarının sayı 21 milyon 368 min ədədə çatıb ki, bu da əvvəlki ayla müqayisədə 239 min ədəd artım deməkdir. Keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə artım tempi 13 faiz təşkil edib. Statistik məlumatlar göstərir ki, artım əsasən debet kartları hesabına baş verib, onların sayı 16 faiz yüksəlib, kredit kartlarının sayı isə əksinə, 7 faiz azalıb. Bu proses nağdsız ödənişlərin həcminə də birbaşa təsir göstərib, belə ki, 2025-ci ilin sentyabr ayında ölkədaxili nağdsız əməliyyatların ümumi məbləği 8 milyard 898 milyon manata çataraq illik müqayisədə 24 faiz artım nümayiş etdirib.

Bu göstəricilər Azərbaycanın maliyyə sektorunda davam edən rəqəmsal transformasiyanın praktiki nəticələrini əks etdirir. Kart bazarındakı dinamik artım əhalinin və bizneslərin nağdsız ödəniş infrastrukturuna daha çox inteqrasiya etdiyini göstərir. Nağdsız əməliyyatların payının yüksəlməsi həm kölgə iqtisadiyyatının azaldılması, həm də maliyyə dövriyyəsinin şəffaflığının artması baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Mərkəzi Bankın son illərdə həyata keçirdiyi Rəqəmsal Maliyyə Strategiyası bu istiqamətdə əsas rol oynayır. Xüsusilə, ölkə üzrə POS-terminalların və onlayn ödəniş sistemlərinin genişlənməsi, həmçinin mobil bankçılıq xidmətlərinin artan populyarlığı nəticəsində ödəniş mədəniyyəti struktur şəkildə dəyişməkdədir.

Debet kartlarının artımı, bir tərəfdən, əməkhaqqı və pensiya ödənişlərinin tam elektron formata keçməsi ilə əlaqədardır. Dövlət sektorunda elektron əməkhaqqı layihələrinin miqyasının genişlənməsi nəticəsində kart bazası sürətlə böyüyür. Digər tərəfdən, pərakəndə ticarət, ictimai iaşə və elektron kommersiya sektorlarında ödəniş kartlarının əsas hesablaşma vasitəsinə çevrilməsi də bu artımın sosial-miqyaslı xarakterini gücləndirir. Hazırda əhalinin bank xidmətlərinə çıxış səviyyəsi 80 faizdən artıqdır ki, bu da beynəlxalq miqyasda orta səviyyədən yüksək göstərici hesab olunur.

Kredit kartlarının sayında müşahidə olunan azalma isə iqtisadi baxımdan daha kompleks izaha malikdir. Əvvəla, qlobal maliyyə bazarlarında baş verən volatillik və faiz dərəcələrinin tənzimlənməsi nəticəsində banklar riskləri daha ehtiyatlı idarə etməyə meyil göstərirlər. Azərbaycanda da bank sektorunun ehtiyat siyasəti fonunda kredit kartları üzrə limiti olan müştərilərin seçimi sərtləşib. Bununla yanaşı, istehlakçıların öz xərclərini daha rasional planlaşdırmağa meyillənməsi, həmçinin onlayn ticarətdə debet kartlarının təhlükəsizlik baxımından üstünlüyü kredit alətlərinə olan tələbi bir qədər azaldıb. Qlobal təcrübə göstərir ki, inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda da pandemiyadan sonrakı dövrdə kredit kartı istifadəsi tədricən daha məqsədyönlü və ehtiyatlı modelə çevrilib.

Nağdsız əməliyyatların 24 faiz artması yalnız istehlakçı davranışının deyil, həm də tənzimləyici siyasətin nəticəsidir. Dövlət strukturları tərəfindən aparılan maarifləndirmə tədbirləri və banklararası innovativ ödəniş sistemlərinin inkişafı bu prosesə mühüm dəstək verir. Ölkədə instant payment (ani ödəniş) sistemlərinin tətbiqi, eyni zamanda rəqəmsal cüzdan və QR ödəniş texnologiyalarının populyarlaşması əməliyyatların rahatlığını artırmaqla, nağdsız iqtisadi dövriyyəni stimullaşdırır. Məsələn, 2024-cü ildə təqdim edilən “Rəqəmsal manat” layihəsinin sınaq mərhələsi bu tendensiyanın davamlı xarakter alacağını göstərir. Bu model gələcəkdə mikrotranzaksiyaların və dövlət xidmətlərinin ödənişinin daha effektiv həyata keçirilməsinə imkan verəcək.

Qlobal səviyyədə də oxşar istiqamət müşahidə olunur. Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının (BIS) 2024-cü il hesabatına əsasən, son beş ildə dünyada nağdsız əməliyyatların payı 45 faiz artıb, fiziki pul dövriyyəsinin payı isə orta hesabla 10 faiz azalıb. Azərbaycanın göstəriciləri bu baxımdan region üzrə ən sürətli artım templərindən birinə malikdir. Lakin burada diqqətçəkən əsas məqam kart dövriyyəsinin həcm artımının, əməliyyat sayından daha yüksək olmasıdır. Bu, həm qiymət səviyyəsinin yüksəlməsi, həm də iri məbləğli əməliyyatların nağdsız formata keçməsi ilə bağlıdır. Başqa sözlə, kart bazarı artıq kəmiyyət deyil, keyfiyyət mərhələsinə qədəm qoyur.

Bu proseslər təkcə maliyyə sisteminin texnoloji modernləşməsini deyil, həm də istehlak davranışının sosial-iqtisadi transformasiyasını göstərir. Nağdsız iqtisadiyyatın güclənməsi fiskal sistem üçün əlavə üstünlüklər yaradır, çünki bu şəffaflıq səviyyəsini artırmaqla, vergi bazasını genişləndirir. Bununla yanaşı, rəqəmsal ödənişlərin artması banklararası rəqabəti gücləndirərək xidmətlərin keyfiyyətini və sürətini yüksəldir. Əgər əvvəlki illərdə nağdsız əməliyyatların əsas drayveri texnologiya idisə, indi əsas hərəkətverici qüvvə istifadəçi təcrübəsidir.

Nəticə etibarilə, ödəniş kartlarının sayındakı artım və nağdsız əməliyyatların yüksəlişi Azərbaycanın maliyyə ekosisteminin dərinləşdiyini göstərir. Rəqəmsal ödəniş mədəniyyəti formalaşmaqla yanaşı, iqtisadi sirkulyasiyanın strukturunu dəyişdirir. Bu prosesin davamlı olması üçün həm bank sektorunun innovasiya qabiliyyəti, həm də əhalinin maliyyə savadlılığı mühüm rol oynayacaq. Azərbaycanın ödəniş infrastrukturundakı bu inkişaf ölkənin rəqəmsal iqtisadiyyat strategiyasının mühüm tərkib hissəsi kimi milli maliyyə sisteminin çevikliyini və dayanıqlılığını möhkəmləndirir.

Nuray,

Aznews.az