ƏDV güzəşti ilə nağdsız iqtisadiyyatın təşviqi: iaşə sektorunda yeni fiskal mərhələ - ŞƏRH

Milli Məclisdə Vergi Məcəlləsinə təklif edilən yeni dəyişiklik ictimai iaşə sektorunda fəaliyyət göstərən sahibkarların vergi yükünü yüngülləşdirməklə, qeyri-nağd ödənişlərin stimullaşdırılmasını hədəfləyir. Qanun layihəsinə əsasən, 2026-cı ildən etibarən 3 il müddətinə ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan və ƏDV qeydiyyatında olan şəxslərin POS-terminal vasitəsilə aparılan nağdsız dövriyyəsinin 50 faizi onların ümumi ƏDV tutulan dövriyyəsindən çıxılacaq. Bu, həm rəqəmsal ödəniş sistemlərinin dövriyyədə payını artırmaq, həm də sahibkarlığın şəffaflaşdırılmasını təmin etmək məqsədi daşıyır.

Hazırda Azərbaycanda ictimai iaşə sektoru postpandemiya dövründə bərpa mərhələsini yaşayır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2024-cü ilin ilk doqquz ayında iaşə dövriyyəsi ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 18 faiz artaraq 1,8 milyard manata çatıb. Bu artım daha çox daxili turizmin canlanması və xidmət bazarındakı rəqabətin genişlənməsi ilə əlaqələndirilir. Lakin sektorda kölgə iqtisadiyyatının payı və nağd dövriyyənin üstünlüyü hələ də ciddi problem olaraq qalır. Vergi güzəşti bu problemi mərhələli şəkildə həll etməyə yönəlib. Belə ki, POS-terminal vasitəsilə ödənişlərə vergi güzəşti tətbiq edildikcə sahibkarların nağdsız əməliyyatlara marağı artacaq, bu da uçotun şəffaflaşmasına və dövlət gəlirlərinin sabit artımına təkan verəcək.

Beynəlxalq təcrübə də göstərir ki, bu cür mexanizmlər xidmət sektorunda rəqəmsallaşmanı və vergi intizamını təşviq edən ən effektiv vasitələrdəndir. Məsələn, Cənubi Koreyada 2010-cu illərdə restoran və kafe sahiblərinə elektron ödənişlər üçün vergi güzəştləri tətbiq edilmiş, nəticədə 5 il ərzində kölgə dövriyyə 40 faiz azalmışdı. Oxşar təşəbbüslər Polşa və Türkiyədə də nağdsız iqtisadiyyatın payını əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Azərbaycanın bu modelə keçidi həm beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin yüksəlməsinə, həm də maliyyə nəzarət sisteminin təkmilləşməsinə töhfə verəcək.

Yeni mexanizmin tətbiqi həmçinin istehlakçı davranışlarına dolayı təsir göstərə bilər. Rəqəmsal ödənişlərin üstünlük qazanması nəticəsində vətəndaşlar üçün alış-veriş əməliyyatlarında təhlükəsizlik və rahatlıq artacaq. Digər tərəfdən, sahibkarlar üçün ƏDV-nin hesablanmasında yaranan güzəşt həm xidmət qiymətlərinin sabit qalmasına, həm də dövriyyənin rəsmi uçotunun genişlənməsinə şərait yaradacaq. Bu yanaşma xüsusilə kiçik və orta sahibkarlar üçün maliyyə axınlarının idarə olunmasını asanlaşdıracaq. Çünki ƏDV-nin azaldılması, qısamüddətli dövrdə gəlirliliyi artırmaqla yanaşı, uzunmüddətli perspektivdə rəqabətqabiliyyətli qiymət siyasətinin formalaşmasına imkan verir.

İqtisadi baxımdan bu qərarın digər vacib tərəfi dövriyyə strukturunda elektron ödənişlərin artması ilə bank sisteminin likvidliyinə müsbət təsirdir. Nağdsız əməliyyatlar artdıqca bank resursları dövriyyəyə cəlb olunur, bu da öz növbəsində kredit bazarının genişlənməsinə və investisiya axınının artmasına təkan verir. Beləliklə, vergi siyasətinin bu aləti yalnız fiskal deyil, həm də monetar sabitliyə xidmət edən çoxsahəli təsir gücünə malikdir. Bununla yanaşı, elektron ödənişlərin nəzarət-kassa aparatları ilə inteqrasiyası əməliyyat şəffaflığını artırmaqla, vergi orqanlarının risk əsaslı audit sistemini təkmilləşdirəcək.

Hökumət son illərdə nağdsız iqtisadiyyatın payını artırmaq məqsədilə bir sıra təşəbbüslər həyata keçirib. Məsələn, 2021-ci ildən etibarən kassa çeklərinin elektronlaşdırılması və POS-terminallardan istifadə üzrə nəzarətin gücləndirilməsi nəticəsində qeyri-nağd dövriyyənin payı 5 il ərzində 16 faizdən 43 faizə yüksəlib. Yeni vergi güzəşti bu dinamikaya əlavə təkan verərək, xüsusilə iaşə sektorunda rəqəmsal iqtisadiyyatın struktur dəyişikliklərini dərinləşdirə bilər. Bu dəyişikliklər nəticəsində gələcəkdə xidmət bazarında şəffaflıq artacaq, dövlət büdcəsinə sabit vergi axını təmin olunacaq və sahibkarlıq mühitinin rəqabətlilik indeksi yüksələcək.

Nəticə etibarilə, Vergi Məcəlləsinə təklif edilən dəyişiklik yalnız vergi yüngüllüyü kimi deyil, həm də iqtisadi davranışların transformasiyası baxımından strateji addımdır. Bu mexanizm nağdsız iqtisadiyyatın inkişafına təkan verərək, həm sahibkarların rentabelliyini artıracaq, həm də dövlətin fiskal idarəetmə imkanlarını gücləndirəcək. Uzunmüddətli perspektivdə bu siyasət Azərbaycanın rəqəmsal iqtisadiyyata keçidini sürətləndirəcək və iqtisadi sabitliyin dərinləşməsinə xidmət edəcək.

Nuray,

Aznews.az