İnsan beyni zamanı necə hiss edir? - Uşaqlıq və böyüklük arasındakı maraqlı fərq

İnsan həyatının ən maraqlı paradokslarından biri zamanın axışını fərqli yaşlarda müxtəlif cür qavramağımızdır. Uşaqlıq illərində yay tətili sonsuz bir macəra kimi görünür, günlər bir-birini təkrar etmədən uzun və dolğun keçir. Böyüdükcə isə illərin necə sürətlə gəlib keçdiyinə heyrətlənirik və çox vaxt “dünən kimi idi” deyə xatırladığımız hadisələrin illər əvvəl baş verdiyini görürük. Bu fərq yalnız subyektiv hiss deyil, eyni zamanda psixologiya və neyroelm tərəfindən də izah edilən real bir hadisədir.

Zamanın fərqli hiss olunmasının əsas səbəblərindən biri uşaqlıq dövründə beynin yeni təcrübələrlə daha çox qarşılaşmasıdır. Hər yeni hadisə, hər öyrənilən bacarıq və yaşanan təcrübə beyində iz buraxır və bu izlər çoxluq təşkil etdikcə zaman daha geniş və dolğun hiss olunur. Məsələn, bir uşaq üçün ilk dəfə velosiped sürmək, dənizdə üzmək, məktəbə başlamaq və ya dost qazanmaq kimi hadisələr beynin diqqət mərkəzində olur və xatirələr zəngin şəkildə formalaşır. Bu zənginlik zamanın uzandığı təəssüratını yaradır. Yetkinlik dövründə isə həyat daha çox rutinlərlə dolur. İş, eyni sosial mühit, oxşar fəaliyyətlər və təkrar olunan gündəliklər beynə daha az yeni təcrübə təqdim edir. Nəticədə zamanın sıxılmış kimi, sürətlə keçdiyi hissi yaranır.

Elm adamları bu prosesi həm də “nisbi zaman nəzəriyyəsi” ilə izah edirlər. Yəni həyatımızın hər bir ili ümumi ömür uzunluğumuzla müqayisə olunur. Məsələn, 5 yaşlı bir uşaq üçün bir il həyatının beşdə biri qədər böyük hissə deməkdir, amma 40 yaşlı bir insan üçün bir il artıq həyatın kiçik bir parçası kimi görünür. Bu səbəbdən uşaqlıq illəri daha yavaş, böyüklük dövrü isə daha sürətli axırmış kimi hiss olunur.

Zaman hissini dəyişdirən digər mühüm faktor da emosiyalardır. Güclü duyğularla müşahidə olunan hadisələr beynimizdə daha aydın və detallı yadda qalır. İlk məhəbbət, böyük bir uğur və ya kədərli bir itki zamanın yaddaşımızda daha geniş yer tutmasına səbəb olur. Rutinlərlə dolu illər isə emosional zənginlikdən uzaq qaldığı üçün sürətlə keçmiş kimi görünür.

Müasir psixologiya zaman hissini yavaşlatmağın yollarını da göstərir. Yeni hobbilərlə məşğul olmaq, səyahət etmək, öyrənməyə davam etmək və gündəlik həyatın monotonluğunu pozmaq insanın beyninə yeni təcrübələr təqdim edir. Bu, uşaqlıq dövründəki zaman genişliyini tam qaytarmasa da, ən azı həyatın daha dolğun və ləzzətli hiss edilməsinə səbəb olur. Eyni zamanda “indi və burada”ya diqqət yetirmək, yəni “mindfulness” texnikaları ilə yaşamaq da zamanın sürətini subyektiv olaraq yavaşladan üsullardandır.

Əslində zaman hər kəs üçün eyni sürətlə axır, amma onun necə hiss olunması insan beyninin təcrübələrinə, emosiyalarına və həyat tərzinə bağlıdır. Uşaqlıqda sonsuz görünən yay tətili ilə böyüklükdə ildırım sürəti ilə ötüb keçən illərin fərqi də məhz buradan qaynaqlanır. Bu fərqi başa düşmək isə bizə həyatımızı daha şüurlu yaşamaq və hər anın dəyərini bilmək imkanı verir.

AzNews.az