DİM cəmiyyəti necə yükləyir? - Özlərinin yaydığı tablo

Bu şəkil DİM tərəfindən özlərinin vacibliyini göstərmək üçün yayılıb. Amma tabloya başqa bir gözlə baxmağa ehtiyac var.

Yayımlanan statistik göstəricilər Dövlət İmtahan Mərkəzinin (DİM) cəmiyyətə nə qədər geniş xidmətlər göstərdiyini, nə qədər müraciətə cavab verdiyini və texniki imkanlardan necə istifadə etdiyini əks etdirir. Rəqəmlər kifayət qədər təsirlidir: 51 min imtahan iştirakçısı, 978 min elektron xidmət istifadəçisi, on minlərlə çağrı və yazılı müraciət, minlərlə vətəndaş qəbulu və s. DİM bu göstəricilərlə sanki cəmiyyətə belə bir mesaj ötürür: “Biz bu qədər önəmliyik və bu qədər əhəmiyyətli iş görürük.”

Ancaq məsələyə bir qədər fərqli prizmadan baxsaq, bu tablonun alt qatında başqa bir mənzərə görmək mümkündür. Bu rəqəmlər təkcə DİM-in işgüzarlığını deyil, eyni zamanda sistemin cəmiyyətə nə qədər əlavə yük yaratdığını da göstərir. Bu qədər insanın davamlı olaraq məlumat axtarması, izahat istəməsi, texniki vasitələrlə əlaqəyə keçməsi, fərdi qəbula yazılması – hamısı vətəndaşın dövlət qurumu ilə qarşılıqlı əlaqəsinin normallaşmadığını, əksinə, gərgin və çətin bir proses olduğunu ortaya qoyur.

Sadə xidmətə niyə bu qədər müraciət olur?

Əgər bir ay ərzində demək olar ki, 1 milyona yaxın elektron xidmət istifadəsi baş verirsə, bu, vətəndaşın bir problemi birdəfəlik həll edə bilmədiyinə, eyni məsələyə bir neçə dəfə dönmək məcburiyyətində qaldığına işarədir. Sistem sadə və şəffaf işləyirsə, bu qədər müraciətə ehtiyac qalmamalıdır.

Eyni şəkildə, çağrı mərkəzinə 14.910 zəng, elektron poçtla minlərlə müraciət, sosial şəbəkələrdə 3.000-dən çox yazışma — bunlar vətəndaşın cavab almaqda nə qədər çətinlik çəkdiyini göstərir. Bu qədər izah ehtiyacı varsa, deməli, ya sistem aydın deyil, ya da mürəkkəb şəkildə dizayn edilib. Hər iki halda məsuliyyət istifadəçidə deyil, sistemdədir.

İzah ehtiyacı varsa, sistem işləmir

Bütün bu rəqəmlər bir yerdə göstərir ki, DİM təkcə imtahan keçirən yox, həm də “problem və izahat yaradan” bir mexanizmə çevrilib. Bəzən texniki baxımdan, bəzən normativ dəyişikliklər səbəbindən, bəzən də istifadəçi yönümlü olmayan elektron sistemlər üzündən vətəndaş eyni məsələyə görə dəfələrlə müraciət etmək məcburiyyətində qalır.

Vətəndaşın problemini izah etməyə deyil, həll etməyə ehtiyacı var. Halbuki bu qədər sorğu və müraciət, əslində, sistemin insanlara problem yaratdığını göstərir.

Bürokratiya rəqəmlərin arxasında gizlənib

Burada daha dərin bir məsələ də ortaya çıxır: sistemin özü bürokratikdir. DİM-in təqdim etdiyi xidmətlər çox vaxt vətəndaşın üzərinə yeni öhdəliklər qoyur – sənəd yüklə, kod al, təsdiqlə, yenidən müraciət et, düzəliş et və s. Vətəndaş yalnız imtahanda yox, elə sistemlə “imtahanda” olur. Bu da vətəndaşda dövlət sisteminə qarşı psixoloji gərginlik, çaşqınlıq və bəzən də inamsızlıq yaradır.

Hələ buraya davamlı dəyişən qaydaları, təhsil alan və ya işə qəbul olunan şəxslərin sistemə adaptasiyasını çətinləşdirən hüquqi boşluqları, mürəkkəb balların hesablanması mexanizmlərini, eyni sənədin bir neçə mərhələdən keçməsini, əmək bazarına yönəlməyən qiymətləndirmə modellərini əlavə etsək, bu rəqəmlərin arxasındakı real mənzərə daha da qaranlıq görünür.

Xidmət bolluğu yoxsa idarəetmə çatışmazlığı?

Əgər bir quruma bu qədər müraciət varsa, bu, xidmətin keyfiyyətindən çox, onun mürəkkəbliyindən xəbər verir. Əgər sistem vətəndaşı rahatlaşdırmaq əvəzinə, davamlı olaraq izahat axtarmağa, çatbotlarla və çağrı mərkəzləri ilə danışmağa məcbur edirsə, bu, texnologiya ilə maskalanmış sistem nasazlığıdır.

DİM özünü cəmiyyət üçün vacib göstərməyə çalışır. Amma bu “vaciblik” bəlkə də sistemin vətəndaşı yükləməsindən, onun həyatını sadələşdirmək əvəzinə, daha da çətinləşdirməsindən doğur. Bəlkə də DİM bu qədər zəngə, e-məktuba və müraciətə cavab verdiyi ilə öyünmək əvəzinə, bu qədər sualın niyə yarandığını araşdırmalıdır.

Çünki sağlam sistem izaha deyil, aydınlığa və etibara əsaslanır.

Zeynal ABDİN,
AzNews.az