Yuxu iqtisadiyyatı: İnsan ehtiyacının bazara çevrilməsi və yeni imkanlar - ARAŞDIRMA

Yuxu insan həyatının ayrılmaz bir hissəsidir. Orqanizmin bərpası, psixoloji tarazlığın qorunması, immunitetin güclənməsi və məhsuldarlığın yüksəlməsi üçün yuxu zəruridir. Lakin müasir həyat tərzi, urbanizasiya, iş qrafiklərinin gərginliyi və texnoloji asılılıqlar insanların yuxu rejiminə mənfi təsir göstərir. Bu səbəbdən yuxu yalnız bioloji ehtiyac deyil, həm də iqtisadi dəyərə çevrilən bir sahə kimi diqqəti cəlb edir. Son illərdə “yuxu iqtisadiyyatı” anlayışı qlobal bazarda sürətlə formalaşır və milyardlarla dollarlıq sənaye kimi inkişaf edir.

Yuxu iqtisadiyyatının əsas seqmentləri geniş və müxtəlifdir. İlk növbədə yuxu izləmə cihazları bazarı diqqət çəkir. Smart saatlar, xüsusi sensorlu qolbaqlar və mobil tətbiqlər vasitəsilə insanların yuxu keyfiyyəti, dərin yuxu fazaları və gündəlik ritmləri izlənir. Beynəlxalq hesabatlara görə, bu seqmentin bazar həcmi 2025-ci ilə qədər 30 milyard dollara çatacaq. Bu texnologiyalar yalnız yuxunu izləmək deyil, həm də istifadəçiyə fərdi tövsiyələr verməklə həyat tərzini yaxşılaşdırmağa çalışır.

İkinci mühüm seqment xüsusi yataq və yastıq texnologiyalarıdır. Temperaturu avtomatik tənzimləyən, bədənin anatomiyasına uyğunlaşan, hətta nəfəs alma ritmini izləyərək rahatlıq verən yataq sistemləri artıq bazarda geniş yayılıb. ABŞ və Yaponiyada bu tip məhsullara tələbat sürətlə artır, çünki insanlar yaxşı yuxunu birbaşa sağlamlıq və iş məhsuldarlığı ilə əlaqələndirir. Statistikalar göstərir ki, dünya əhalisinin 45%-i yuxu pozuntularından şikayətlənir və bu, bazara əlavə tələbat yaradır.

Mobil tətbiqlər də yuxu iqtisadiyyatının inkişaf edən sahəsidir. Bu tətbiqlər yuxuya getmə musiqiləri, meditasiya proqramları, nəfəs məşqləri və gündəlik izləmə funksiyaları ilə istifadəçilərə xidmət göstərir. “Calm” və “Headspace” kimi tətbiqlərin milyonlarla abunəçisi var və onların illik gəliri yüz milyonlarla dollarla ölçülür. Burada əsas məsələ insanların psixoloji rahatlıq axtarışı ilə bağlıdır: sürətli həyat ritmində yuxuya getmək çətinləşdiyindən, insanlar texnologiyadan kömək alırlar. Bazarın digər inkişaf edən istiqaməti yuxu məsləhətçiliyi və klinik xidmətlərdir. ABŞ və Avropada xüsusi yuxu klinikaları fəaliyyət göstərir, burada insanlara fərdi yuxu planları hazırlanır, tibbi və psixoloji dəstək göstərilir. Bu seqment daha çox yuxu apnesi, xroniki yuxusuzluq və stresslə bağlı problemlərin həllinə yönəlir. Hesabatlara görə, yalnız ABŞ-da yuxu ilə bağlı tibbi xidmətlərin illik həcmi 30 milyard dolları keçir.

Qlobal bazarın inkişaf dinamikası da diqqətəlayiqdir. “Fortune Business Insights” məlumatına görə, yuxu iqtisadiyyatının ümumi həcmi 2028-ci ilə qədər 585 milyard dollara çatacaq. İnvestorlar bu sahəyə böyük maraq göstərir, çünki sağlamlıq və həyat keyfiyyəti ilə birbaşa əlaqəli məhsullar uzunmüddətli tələbat yaradır. Pandemiya dövründə stress və yuxu problemlərinin artması isə bazarın böyüməsini daha da sürətləndirdi. İnsanların yuxu üçün pul xərcləməsinin səbəbləri psixoloji və sosial aspektlərlə izah olunur. Bir tərəfdən, yaxşı yuxu insanın gündəlik fəaliyyətində məhsuldarlığı artırır, digər tərəfdən isə sağlamlıq risklərini azaldır. Sosial mühitdə “özünə qulluq” anlayışının güclənməsi, fərdi rifahın həyat keyfiyyəti ilə eyniləşdirilməsi yuxuya investisiyanı normal hala gətirib. İnsanlar daha uzun işləmək və məhsuldar olmaq üçün yaxşı yuxunun vacibliyini dərk etdikcə, bu bazar daha da genişlənir.

Azərbaycan və region üçün də bu sahədə yeni imkanlar formalaşır. İnteqrasiya olunmuş sağlamlıq texnologiyalarının gətirilməsi, yerli istehsal potensialının inkişafı və tibbi xidmətlərin genişləndirilməsi bu bazarda ölkəmizə də yeni perspektivlər aça bilər. Azərbaycanda yuxu klinikalarının yaradılması, texnoloji startapların dəstəklənməsi və mobil tətbiq ekosisteminin inkişafı həm iqtisadi, həm də sosial fayda təmin edə bilər. Əhalinin sağlamlıq və rifahına yönəlmiş layihələr dövlət siyasətinin prioritetləri ilə də uzlaşa bilər.

Nəticə olaraq, yuxu iqtisadiyyatı yalnız texnoloji və tibbi xidmətlər bazarı deyil, həm də sosial davranışların və psixoloji ehtiyacların yeni ifadəsidir. Bu bazarın inkişafı insanın fundamental ehtiyaclarından qaynaqlanır və qlobal miqyasda böyük gəlir imkanları açır. Azərbaycan isə düzgün strategiya və innovativ yanaşma ilə bu tendensiyanın bir hissəsinə çevrilə bilər.

Nuray,

Aznews.az