Təchizat zəncirində insan faktoru

Qlobal təchizat zənciri adətən texnoloji alqoritmlər, logistika şəbəkələri və çoxmillətli şirkətlərin koordinasiyası ilə təsvir olunsa da, sistemin real dayanıqlığı əslində görünməyən insan əməyinə söykənir. İllərlə arxa planda qalan bu əməyin əhəmiyyəti böhran dövrlərində açıq şəkildə üzə çıxır. Pandemiya zamanı liman işçilərinin, sürücülərin, anbardarların, çeşidləyicilərin və kuryerlərin rolu qlobal istehlak axınını qorumaq üçün həlledici oldu. Sonrakı illərdə geosiyasi gərginliklər, enerji qiymətlərində dəyişkənlik və tələbin volatilliyi də göstərdi ki, təchizat zənciri yalnız texniki koordinasiya deyil, həm də insan gücü ilə ayaqda duran canlı bir ekosistemdir.

Böhran anlarında ən çox müşahidə olunan məsələ sistemin ən zəif həlqələrinin insan resursları ilə bağlı olmasıdır. Məsələn, yükdaşıma sektorunda sürücü çatışmazlığı Avropa və ABŞ-da nəqliyyat axınını yavaşlatdı, logistika mərkəzlərində işçi dövriyyəsi artdı və bu səbəbdən təhvil-təslim ritmləri pozuldu. Bu təbəqə əksər hallarda ağır fiziki əməyin, uzun iş saatlarının və yüksək məsuliyyətin daşıyıcısı olsa da, gündəlik istehlak modelində onların əməyinin görünməməsi psixoloji və institusional qiymətləndirmə boşluğu yaradır. Böhran dövrlərində isə həmin zəhmətin kritikliyi aydın şəkildə ortaya çıxır, çünki alternativ proseslərlə əvəzlənməsi qısa müddətdə mümkün olmur və istehsal-təchizat çevikliyi məhdudlaşır.

İnsan faktorunun sistem daxilində önə çıxmasının əsas səbəblərindən biri əməyin adaptasiya gücüdür. Texniki sistemlər müəyyən ssenarilərə uyğun işləyir, lakin gözlənilməz dəyişikliklər zamanı real çevikliyi işçi qüvvəsi təmin edir. Yüklərin yönləndirilməsi, istehsal xəttində dəyişikliklərə reaksiya, sifariş piklərinin optimallaşdırılması və logistika axınının spontan yenidən qurulması məhz bu adaptasiya bacarığı ilə mümkün olur. Müşahidələr göstərir ki, böhran dövrü dövriyyəyə çıxan hər əlavə məhsulda həm risk daşıyan, həm də yüksək peşə intizamı nümayiş etdirən işçinin payı var. Bu səbəbdən qlobal şirkətlər son illərdə əməliyyat risklərinin idarə olunmasında insan faktorunu ayrıca strateji risk kateqoriyası kimi qiymətləndirməyə başlayıblar.

Sistemin sosial tərəfi də diqqətəlayiqdir. Təchizat zəncirində çalışan insanların bir hissəsi gündəlik yüksək yüklənmə, qeyri-bərabər iş saatları və təzyiq altında qərarvermə ilə üzləşir. Bu isə tükənmişlik riskini artırır və əməliyyat keyfiyyətinə təsir edir. Tədqiqatlar göstərir ki, yüksək stress səviyyəsi olan əməliyyat mühitində gecikmələr, səhv yönləndirmələr və məhsul itkisi ehtimalı yüksəlir. Bunun qarşısını almaq üçün şirkətlər işçi rifahını əməliyyat keyfiyyətinin elementinə çevirməyə meyllidir. Psixoloji təhlükəsizlik, əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması və real istirahət rejimlərinin təmin olunması yalnız sosial məsuliyyət deyil, həm də istehsalın fasiləsizliyini qoruyan mexanizm kimi qəbul olunur.

Qlobal tədarük sisteminin gələcək inkişaf trayektoriyası göstərir ki, insan faktoru texnologiyanın güclənməsi ilə sistemdən çıxmır, əksinə, daha strateji mərhələyə keçir. Rəqəmsallaşma, avtomatlaşdırma və süni intellekt əməliyyatların bir hissəsini asanlaşdıra bilər, lakin böhran ssenarilərinə reaksiya, risklərin sahə səviyyəsindən qiymətləndirilməsi və qərarların spontan verilməsi hələ də insan təcrübəsinə əsaslanır. Bu isə tədarük zəncirinin gələcək modelində hibrid yanaşmanı tələb edir. Ən optimal struktur insan əməkdaşlığını texnoloji platformalar üzərindən gücləndirən, operativ resursları daha çevik şəkildə yönləndirən və işçi rifahını sistem dayanıqlığının komponenti kimi qəbul edən yanaşmadır. Bu model həm böhranlara qarşı davamlılığı artırır, həm də görünməyən əməyin sistemdə strateji dəyərə çevrilməsini təmin edir.

Nuray,

Aznews.az