Şəkərsiz həyatın sosial çətinlikləri

Şəkərsiz həyat son illərdə sağlamlıq meyillərinin ən geniş yayılmış istiqamətlərindən birinə çevrilsə də, bunu gündəlik sosial həyatla uzlaşdırmaq çox vaxt gözlənildiyindən daha mürəkkəb olur. Qida seçimlərinin sosial münasibətlərə təsiri uzun illərdir davranış psixologiyasının araşdırdığı mövzulardandır və xüsusi olaraq şəkərin kəsilməsi bu təsiri daha görünən edir. Çünki şəkərin həm qida mədəniyyətində, həm emosional paylaşımda, həm də qonaqlıq ənənələrində mühüm yeri var. Ona görə bu dəyişiklik təkcə sağlamlıq qərarı yox, eyni zamanda sosial dinamikanı yenidən quran bir prosesdir.

Şəkərin sosial funksiyası az nəzərə alınsa da, əslində əlaqə yaratma mexanizmlərində özünəməxsus rola malikdir. Dostlarla spontan desert yeməyə getmək, qonaqlıqlarda şirniyyat süfrəsi açmaq, bayramlarda şirni təqdim etmək bir çox mədəniyyətlərdə xoş niyyət və paylaşım simvoludur. Bu baxımdan insan şəkəri kəsdiyini bəyan etdikdə təkcə öz seçimindən deyil, həmin simvolik bağın formundan da kənara çıxmış olur. Bu isə ətrafdakılarda bəzən anlaşılmazlıq, bəzən də qərara qarşı şüuraltı müqavimət yarada bilir. Sosial psixologiyada buna normativ uyğunluq mexanizmi deyilir. Qrup hansısa davranışı standart kimi qəbul edibsə, fərdin bu standartdan çıxması qrupun strukturu üçün kiçik də olsa pozuntu hesab olunur və münasibətlərdə incə gərginliklər yarada bilir.

Digər tərəfdən şəkərin emosional təsiri də bu prosesi çətinləşdirir. Şirniyyat çox hallarda komfort qidası kimi qəbul edilir və birlikdə desert yemək dostluq münasibətlərini yumşaldan, söhbəti daha səmimi edən kiçik texniki rituala çevrilib. Fərd bu ritualdan uzaqlaşdıqda, əslində yalnız qidadan deyil, həmin emosional koddan da uzaqlaşır. Bu isə bəzən dostlarda belə bir təəssürat yaradır ki, sanki birgə paylaşılan adətlər dəyişir. Sosial əlaqələr adətən tərepeat ritual üzərində qurulduğu üçün diet dəyişikliyi bu ritmləri səssiz şəkildə pozur.

Qonaqlıq münasibətlərində şəkərdən imtina xüsusilə hiss olunur. Çünki masa mədəniyyətində ev sahibi gələn qonağın zövqünü təmin etməyi etik bir davranış kimi görür. Qonaq isə süfrədəki təamları qəbul etməklə ev sahibinin zəhmətini dəyərləndirdiyini göstərir. Şəkərsiz həyat tərzi bu qarşılıqlı davranışın ortasında bir gərginlik yarada bilər. Ev sahibi özünün hazırladığı şirniyyatın rədd edilməsini bəzən şəxsi jestinə qarşılıq kimi qəbul edə bilər, baxmayaraq ki, bu əslində sağlamlıq qərarıdır. Bəzi mədəniyyətlərdə bu həssaslıq daha güclüdür və qida ilə bağlı istəklərin bildirilməsi xüsusi incəlik tələb edir.

Ancaq bu çətinliyin altında sosial dəstək strukturlarının rolu da dayanır. Davranış dəyişiklikləri, xüsusilə qida ilə bağlı olanlar, ətraf mühitin uyğunluğu ilə daha asan davam etdirilir. Dost qrupları dəyişikliyi qəbul etdikdə və alternativlər yaratdıqda şəkərsiz həyat tərzi həm daha rahat olur, həm də münasibətlər pozulmur. Məsələn, şəkərsiz restoran seçmək, desert əvəzinə başqa paylaşım formaları tapmaq və ya qonaqlarda xüsusi seçimlər nəzərə alınanda sosial əlaqələr davamlılığını qoruyur. Burada əsas məsələ uyğunlaşma mədəniyyətinin formalaşmasıdır, hansı ki, müasir şəhər həyatında getdikcə daha geniş yayılır.

Nəticə etibarilə şəkərsiz həyatın sosial çətinliyi daha çox davranış standartlarının dəyişməsi və paylaşım rituallarının fərqli formaya düşməsi ilə bağlıdır. Bu dəyişiklik sağlamlıq baxımından müsbət addım olsa da, sosial münasibətlərdə incə koordinasiya tələb edir. Fərdin öz seçimlərini yumşaq və aydın dillə izah etməsi, dostların çevik reaksiyası və qonaqlıq mədəniyyətində müxtəliflik üçün yer açılması bu çətinliyi xeyli azalda bilər. Bu baxımdan şəkərsiz həyat yalnız bioloji deyil, eyni zamanda sosial adaptasiya prosesidir və bu prosesin uğurlu olmasında qarşılıqlı anlayış əsas rol oynayır.

Nuray,

AzNews.az