Niyə bəzi ölkələrdə növbə qaydası dəqiq, digərlərində xaotiktir? - ARAŞDIRMA

Dünya üzrə müxtəlif ölkələrdə növbə davranışının keyfiyyəti ciddi fərqlilik göstərir və bu, yalnız mədəniyyət və sosial norma ilə izah olunmur. Məsələn, Yaponiya və Cənubi Koreyada növbələr adətən dəqiq və sistematikdir, insanlar şəxsi məsuliyyət və ictimai nizam hissi ilə hərəkət edir. Digər tərəfdən, bəzi Latın Amerikası və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrində növbələr daha çox xaotik görünür, vətəndaşlar əvvəlki təcrübəyə əsasən situativ qərarlar qəbul edir və kollektiv qaydaları yalnız zərurət olduqda izləyirlər. Bu fərqliliklərin arxasında bir sıra sosial, iqtisadi və psixoloji səbəblər dayanır.

Əvvəlcə mədəniyyət faktorunu qeyd etmək lazımdır. Məkan və zamanın ictimai qavrayışı, fərdi məsuliyyət və kollektiv davranış normaları növbənin səmərəliliyinə birbaşa təsir edir. Məsələn, yapon mədəniyyətində “wa” prinsipi, yəni harmoniyanın qorunması və başqalarının vaxtına hörmət, növbələrdə sabit davranışı dəstəkləyir. Eyni zamanda, sosial cəzalar və ictimai nəzarət, yəni başqalarının baxışı və mümkün tənqidlər qaydalara əməl etməyə yönəldir. Əksinə, yüksək sıxlıq və resurs məhdudiyyəti şəraitində, habelə sosial-hüquqi nəzarətin zəif olduğu cəmiyyətlərdə insanlar növbəni situativ olaraq dəyişdirir və əvvəlcədən formalaşmış qaydalar daha elastik olur.

İqtisadi faktorlar da vacibdir. İnsanların gündəlik həyat tempinə uyğunlaşması, iş yükü və resursların əlçatanlığı növbə davranışını formalaşdırır. Məsələn, yüksək urbanizasiyaya malik ölkələrdə, insanlar sıxlıq şəraitində sürətli qərarlar verməyə öyrəşib və növbələrə sərt riayət etmək həm sosial, həm də zaman baxımından effektiv olmaya bilər. Əksinə, resursların kifayət qədər olduğu və xidmətlərin sabit təmin olunduğu mühitlərdə növbələr daha sistematik olur.

Psixoloji aspektdən, insanların individual davranış strategiyaları, kollektiv davranış modellərini öyrənmə təcrübəsi və stresslə qarşılaşma qabiliyyəti növbə nizamına təsir edir. Tədqiqatlar göstərir ki, gözləmə müddətinin açıqlanması, vizual göstəricilər və növbə idarəetmə sistemləri (məsələn, nömrə sistemi, elektron növbə panelləri) insanların stres səviyyəsini azaldır və qaydalara əməl etmə nisbətini artırır. Bu təcrübə bir çox Avropa və Şimali Amerika ölkələrində uğurla tətbiq olunur.

Xaotik növbə davranışını idarə etmək üçün vizual və rəqəmsal vasitələrdən istifadə edilə bilər: rəqəmsal növbə sistemləri, mobil tətbiqlər və real vaxt məlumat panelləri insanları gözləmə müddəti barədə məlumatlandırır, eyni zamanda qarşılıqlı anlaşmanı artırır. Digər üsul, təhsil və ictimai maarifləndirmədir; məktəblərdə və ictimai yerlərdə növbə mədəniyyəti ilə bağlı məlumatların verilməsi uzunmüddətli davranış dəyişikliklərinə səbəb ola bilər. Həmçinin, sosial normaların gücləndirilməsi, yəni müsbət davranışların mükafatlandırılması və qayda pozuntularının yumşaq şəkildə tənzimlənməsi qlobal təcrübədə effektiv strategiyadır. Bu yanaşma həm ictimai məmnuniyyəti artırır, həm də gündəlik sosial qarşılıqlı təsiri asanlaşdırır, cəmiyyətin kollektiv intizam səviyyəsini yüksəldir.

Aznews.az