Musiqi beynin ən dərin qatlarına necə toxunur?

Bəzən bir melodiya insanı qəfil ayıldır, sanki onu görünməz bir qaranlıqdan geri çağırır. Nə baş verdiyini rasional şəkildə izah etmək çətin olur, amma bədən və şüur bu təsiri dərhal hiss edir. Musiqinin gücü məhz buradadır: o, sözlərdən əvvəl beynə çatır və şüurun ən dərin qatlarında cavab oyadır. Bu təsir metafizik yox, neyrobioloji mexanizmlərə əsaslanır.

İnsan beyni elektrik impulsları ilə işləyir və bu impulslar müxtəlif tezliklərdə beyin dalğaları yaradır. Hər dalğa tipi fərqli psixi vəziyyətlə əlaqəlidir. Gündəlik diqqət və ayıqlıq zamanı beta dalğaları aktiv olur, sakitlik və daxili balans alfa dalğaları ilə müşayiət edilir. Teta dalğaları isə xatirələrin, dərin emosional proseslərin və şüurun sərhəd vəziyyətlərinin göstəricisidir. Məhz bu səviyyədə insan reallıqla əlaqəsini ya möhkəmləndirir, ya da itirir.

Musiqi bu dalğalarla birbaşa qarşılıqlı təsirə girə bilir. Xüsusilə emosional yükü olan, insanın kimliyi ilə əlaqələndirdiyi melodiyalar teta və alfa dalğalarını aktivləşdirərək beynin qorxu və təhlükə mərkəzlərini sakitləşdirir. Bu zaman beyin xarici təhlükə siqnallarını zəiflədir və diqqəti tanış, təhlükəsiz bir daxili məkana yönəldir. Sanki şüur üçün “sən buradasan, bu sənsən” mesajı göndərilir.

Neyrobioloji baxımdan bu proses limbik sistemlə əlaqəlidir. Limbik sistem emosiyalar, qorxu reaksiyaları və xatirələrin saxlanıldığı əsas beyin strukturudur. Tanış musiqi bu bölgədə dopamin və serotonin kimi neyromediatorların ifrazını artırır. Bu maddələr insanın özünü təhlükəsiz, bağlı və “yerində” hiss etməsini təmin edir. Buna görə də ağır psixoloji vəziyyətlərdə insan bəzən musiqi vasitəsilə reallığa daha möhkəm bağlana bilir.

Travma, güclü stres və ya psixoloji dağılma anlarında beyin bəzən müdafiə mexanizmi kimi reallıqdan uzaqlaşır. Bu vəziyyət disosiasiya adlanır. Disosiasiya zamanı insan özünü bədənindən, hisslərindən və ətraf aləmdən ayrı hiss edir. Musiqi burada körpü rolunu oynaya bilər. Tanış melodiyalar beyində yaddaş və emosional identikliklə bağlı sinir şəbəkələrini aktivləşdirərək şüuru indiki ana qaytarır.

Bu təsir universaldır, amma eyni zamanda son dərəcə fərdidir. Hər kəsi “oyadan” musiqi fərqlidir. Beyin melodiyanı notlar toplusu kimi deyil, yaşanmış hisslərin daşıyıcısı kimi qəbul edir. Ona görə də təsir musiqinin janrından yox, onun insanın daxili dünyasında tutduğu yerdən asılıdır. Bir insan üçün bu, sakit bir piano parçası ola bilər, digəri üçün isə ritmik və enerjili bir musiqi.

Müasir neyroelm musiqinin bu gücünü artıq praktik sahələrdə istifadə edir. Psixoloji reabilitasiya, travma sonrası terapiya və hətta neyroloji xəstəliklərin müalicəsində musiqi ilə beyin dalğalarının tənzimlənməsi real nəticələr verir. Burada söhbət möcüzədən yox, beynin plastiklik qabiliyyətindən gedir. Musiqi neyronlar arasında əlaqələri gücləndirir və şüurun özünü yenidən təşkil etməsinə kömək edir.

Nəticə olaraq, musiqi sadəcə fon səsi deyil. O, insan şüurunun ən dərin qatlarına toxuna bilən nadir vasitələrdəndir. Bəzən bir melodiyanın insanı həyata "geri qaytarması” romantik təsvir kimi görünə bilər. Amma bu təsvirin arxasında real, ölçülə bilən və elmi əsasları olan beyin mexanizmləri dayanır. Musiqi bizi xilas etmir, amma kim olduğumuzu xatırlamağa kömək edir. Bu isə bəzən yaşamaq üçün kifayət edir.

Nuray,

AzNews.az