Türkiyə Alyans (NATO) çərçivəsində daha az etibarlı müttəfiqə çevriləcək Türkiyə Alyans (NATO) çərçivəsində daha az etibarlı müttəfiqə çevriləcək

Türkiyə Rusiyaya tərəf üz tutur - Təhlükəli trayektoriya

Türkiyə Alyans (NATO) çərçivəsində daha az etibarlı müttəfiqə çevriləcək

Türkiyə ilə ABŞ arasında gərginliyin artması fonunda türklərin Rusiyadan C-400 raketlərini alması ilə bağlı Polşanın “wPolityce” nəşri Ankaranın NATO üçün məhvedici ola biləcək Moskvaya tərəf irəliləməsindən yazıb.

Hətta böhranın aradan qaldırılması mümkün olsa belə, Türkiyə və ABŞ “ayrılmaq” yoluna qədəm qoyur. İstənilən halda, Türkiyə Alyans (NATO) çərçivəsində daha az etibarlı müttəfiqə çevriləcək və getdikcə Rusiyanın təsirinə düşəcək.

***

Vaşinqton və Ankara arasında Türkiyənin Rusiyanın C-400 zenit-raket komplekslərinin alınması (2,5 milyard dollara) mövzusunda mübahisə kəskinləşib. ABŞ-ın müdafiə naziri vəzifəsini icra edən Patrik Şanahan türkiyəli həmkarı Hulusi Akara xəbərdarlıq edib ki, Rusiya texnikasını almaqdan imtina etməsə, ABŞ Türkiyəyə qarşı "sanksiyalar vasitəsilə Amerika düşmənlərinə qarşı mübarizə haqqında" qanun çərçivəsində məhdudlaşdırıcı tədbirlər həyata keçirə bilər.

Eyni zamanda, o, Ankaraya xatırladıb ki, əgər 400-ü alsalar, 100 F-35 qırıcısının tədarükü üçün Pentaqonla doqquz milyard dollarlıq müqaviləsini unuda bilər. Ankara isə bu ikisindən birini seçmək məcburiyyətində qalacaq. Amerikalılar hesab edirlər ki, C-400 komplekslərinin radarları təyyarələrin bort kompüterlərindən məlumat toplayacaq və onları Moskvaya göndərəcək. Ekspertlər bunun texniki nöqteyi-nəzərdən mümkün olub-olmaması barədə fikir ayrılığı edirlər, lakin ABŞ Türkiyənin Rusiya ZRK-nı alması üçün heç bir rasional səbəbin olmadığını vurğulayır.

Amerikalılar Türk pilotlarının Arizona ştatının "Luke" Hərbi-Hava bazasında təlim proqramını dayandırıblar və iyulun 31-dək ABŞ-dan ayrılmasını tələb ediblər. "Forin polisi"nin yazdığına görə, amerikalılar Türkiyənin müdafiə-sənaye müəssisələrini "vahid zərb qırıcısı" (Joint Strike Fighter) proqramından da çıxarmaq istəyirlər. Bu, Ankara üçün 12 milyard dollar səviyyəsində itkilərlə nəticələnəcək. Buna baxmayaraq, Türkiyə rəhbərliyi Moskva ilə razılaşmadan imtina etmək istəmir. Türkiyə mətbuatının məlumatına görə, Rəcəb Tayyib Ərdoğan bildirib ki, o, ABŞ-ın təzyiqi qarşısında geri çəkilmək niyyətində deyil.

Deməli, ABŞ-ın 1952-ci ildən NATO-nun üzvü olan Türkiyəyə qarşı məhdudlaşdırıcı tədbirlər həyata keçirmək perspektivi getdikcə daha da reallaşır. Ancaq bu, ilk dəfə deyil. 2018-ci ilin avqustunda amerikalılar Ankaranın casusluqda şübhəli bilindiyi amerikalı Pastor Andrey Brunsonun işi ilə bağlı iki türk nazirinə qarşı sanksiya tətbiq ediblər. Bu dəfə mübahisəni həll etmək mümkün oldu, Brunson azadlığa çıxdı. İndi vəziyyət daha ciddi görünür, deməli, məhdudlaşdırıcı tədbirlər daha miqyaslı ola və Türkiyə iqtisadiyyatının artıq heç də yaxşı olmayan forması üçün ağrılı nəticələrə çevrilə bilər.

Ekspertlərin fikrincə, Ərdoğanın ZRK-400 sövdələşməsini başa çatdırmaq əzmində olması Türkiyənin getdikcə daha çox Qərbdən uzaqlaşdığını və Moskva istiqamətində təhlükəli oyuna başladığını göstərir. Çünki Türkiyə ordusu, NATO-nun cənub cinahının sütunu Rusiyanın təsirindən daha zəif olacaq. Türkiyənin Alyansa üzvlüyünün əsasını iki ideya təşkil edirdi: bu, ölkənin Qərbə mənsubluğu (yəni demokratiya prinsiplərinə sadiqliyi) və ümumi Rusiya təhlükəsi. İndi bu əsas dağılmağa başlamışdır.

Suriya münaqişəsi göstərdi ki, Ankara indi Moskvaya soyuq müharibə illərində olduğu kimi yanaşmır. Xüsusilə Rusiya ilə Türkiyə arasında sıx əməkdaşlıq Suriya böhranı zamanı başlayıb. Əvvəlcə hər iki ölkə bir-birinə düşmən kimi yanaşırdı, lakin 2016-cı ilin uğursuz qiyamından və Türkiyə ordusunda irimiqyaslı təmizləmədən sonra vəziyyət dəyişdi. Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin səmərəliliyi əhəmiyyətli dərəcədə azalıb və Ankara Suriyada iki əməliyyat aparmaq üçün Rusiyanın (o cümlədən hərbi) dəstəyinə ehtiyac duyub: İŞİD-ə və kürdlərə qarşı ("Fərat qalxanı" və "Zeytun budağı"). Bundan başqa, Moskva Əsəd rejimini hiddətlə müdafiə edərək, Suriyada ən vacib oyunçuya çevrilib. 2018 - ci ildə Putin və Ərdoğan yeddi dəfə şəxsən görüşdülər və 18 dəfə telefon danışıqları apardılar.

Vaşinqtonla Ankara arasında münasibətlər amerikalıların Suriyada İŞİD-lə vuruşan kürdlərə dəstək verməsindən sonra daha da çətinləşib. Prezident Donald Tramp Suriya kürdlərinin saçlarından ən azı bir tük düşərsə, Türkiyə iqtisadiyyatını "məhv etmək" təhlükəsi qarşısında idi. Bundan başqa, amerikalılar Türkiyədəki qiyamdan sonra Ərdoğanın əsas düşməninə çevrilmiş Fətullah Güləni verməkdən imtina ediblər. Türkiyəli şərhçilərin yazdığına görə, Türkiyə və ABŞ-ın "ortaq maraqları yoxdur".

Lakin Ərdoğan Putinə Qərbdəki müttəfiqlərinin etibar etdiyi qədər etibar edə bilməz. Eyni zamanda, Rusiyanın Türkiyəni NATO kimi xarici təhlükələrdən qorumaq qərarına gələcəyini təsəvvür etmək çətindir. Ərdoğanın apardığı oyun, ehtimal ki, özünə qarşı dönəcək. Amerikalılar "İncirlik" hərbi bazasından əməliyyatlarını Rumıniya və Qətərdəki yeni bazalara köçürə bilərlər. Türkiyə texnikasının böyük bir hissəsi Almaniya və Amerikadan alınıb və bununla da F-35 vəziyyətində olduğu kimi, onun üçün komplektləşdiricilərin tədarükünü və ya yeni silahların alınmasını məhdudlaşdırmağa heç nə mane olmur.

Ərdoğanın C-400 alacağından asılı olmayaraq, Türkiyə və ABŞ “ayrılmaq” yoluna çıxır. Onlar münasibətləri dəstəkləməkdə davam edəcəklər, lakin gərginlik getdikcə artacaq. Bu, NATO üçün pis xəbərdir, çünki Rusiya Ankaraya təsir etmək üçün daha çox imkanlar əldə edəcək. Ola bilsin ki, Türkiyə Alyansdan çıxmayacaq, amma istənilən halda Alyansda etibarlı və proqnozlaşdırıla bilən müttəfiq rolunu oynamayacaq.

Babək Göyüş

AzNews.az