Peşə təhsili sisteminin inkişafı və əmək bazarına inteqrasiya prosesi - ARAŞDIRMA

Son illərdə Azərbaycanda peşə təhsili sisteminin yenidən qurulması, onun məzmununun müasirləşdirilməsi və idarəetmə mexanizmlərinin çevikləşdirilməsi istiqamətində atılan addımlar sistemin əvvəlki illərlə müqayisədə daha funksional və real əmək bazarına uyğun şəkildə inkişaf etdiyini göstərir. Məlum olduğu kimi, ölkədə 2016-cı ildə qəbul edilən “Peşə təhsili haqqında” qanun və onun icrasını dəstəkləyən alt sənədlər bu sahənin əsaslı şəkildə modernləşdirilməsinə zəmin yaratdı. Nəticədə yalnız tədris strukturları deyil, həm də peşə təhsili müəssisələrinin texniki bazası, kurikulum məzmunu və işəgötürənlərlə əlaqə modeli yenilənməyə başladı.

Bu istiqamətdə həyata keçirilən islahatların əsas məqsədi əmək bazarında ixtisaslı kadr çatışmazlığını aradan qaldırmaq, təhsil və məşğulluq arasında qırılmış əlaqəni bərpa etmək, gənclərin texniki peşələrə marağını artırmaq və ölkə iqtisadiyyatının dayanıqlı inkişafını təmin edəcək insan kapitalı formalaşdırmaqdır. Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsinin son açıqlamalarına əsasən, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunda, xüsusilə sənaye, kənd təsərrüfatı, xidmət və tikinti sahələrində ixtisaslı texniki işçi qüvvəsinə tələbat artan templə davam edir. Buna baxmayaraq, hazırkı vəziyyətdə mövcud əmək resursları bu ehtiyacların tam təmininə cavab verə bilmir. Bu ziddiyyətin əsas səbəblərindən biri kimi uzun illər ərzində ali təhsilin peşə təhsilindən daha üstün dəyər daşıması və peşəkar kadr hazırlığı sisteminin zəif təşkil olunması göstərilir.

Təhlillər göstərir ki, əmək bazarında müasir tələblərə uyğunlaşa bilən işçi qüvvəsi hazırlamaq üçün yalnız nəzəri biliklərin deyil, həm də konkret bacarıqların və sahəyə xas səriştələrin formalaşdırılması vacibdir. Bu baxımdan peşə təhsili sisteminin ənənəvi modellərdən çıxaraq modul əsaslı, kompetensiya yönümlü yanaşmaya keçməsi müsbət addım kimi qiymətləndirilir. Burada məqsəd tədris prosesinin standart mühazirə və təcrübədən kənara çıxaraq real iş mühiti simulyasiyası əsasında qurulmasıdır. Belə təlim formaları tələbənin öyrəndiklərini praktikada dərhal tətbiq etməsini, öyrənmə ilə məhsuldarlıq arasında əlaqənin möhkəmlənməsini təmin edir. Bu isə eyni zamanda işəgötürənlərin istədiyi kadr profilinin daha erkən mərhələdə formalaşmasına imkan verir.

Peşə təhsilinin əmək bazarına uyğunluğunu gücləndirən ən mühüm mexanizmlərdən biri kimi dövlət-özəl tərəfdaşlığı modelinə əsaslanan birgə proqramlar göstərilə bilər. Artıq bəzi bölgələrdə peşə məktəbləri yerli sənaye müəssisələri ilə əməkdaşlıq çərçivəsində konkret sahələr üzrə tələbə hazırlığı həyata keçirir. Bu cür yanaşma yalnız təhsil alanların iş mühitinə adaptasiyasını asanlaşdırmır, eyni zamanda işəgötürən üçün də əlavə hazırlıq mərhələsini qısaldır. Digər vacib məqam isə istehsalat təcrübələrinin sadəcə rəsmi tələbatdan irəli gəlməməsi, əksinə, real iş mühitində konkret məsuliyyətlər və nəticələr əsasında təşkil olunmasıdır. Məhz bu baxımdan “dual təhsil” modeli, yəni tədrislə istehsalatın paralel şəkildə icrası getdikcə daha aktuallaşır və bu modelin geniş tətbiqi ölkənin insan kapitalı siyasətində strateji rol oynaya bilər.

Peşə təhsili sistemində müsbət meyillərlə yanaşı, diqqət tələb edən bir sıra struktur və funksional çətinliklər də qalmaqdadır. Ən ciddi məsələlərdən biri kimi, bəzi peşə təhsili müəssisələrinin maddi-texniki bazasının tam yenilənməməsi və tədris heyətinin ixtisasartırma imkanlarının məhdud olması qeyd edilə bilər. Yeni texnologiyaların sürətlə dəyişdiyi bir dövrdə tədrisçilərin müasir avadanlıqla işləmək, sahə yeniliklərini izləmək və onları öyrətmək bacarığı əmək bazarının tələb etdiyi səviyyəyə tam uyğun olmayanda sistemin dayanıqlılığı sual altına düşə bilər. Bu səbəbdən, müəllim hazırlığı və yenidən ixtisaslaşdırma mexanizmlərinin gücləndirilməsi sistemli şəkildə həyata keçirilməlidir.

Eyni zamanda peşə təhsilinə ictimai yanaşmanın dəyişməsi də əsas amillərdən biridir. Gənclər və valideynlər arasında hələ də ali təhsilin peşə təhsilindən daha üstün olduğu fikri geniş yayılıb. Bu isə statistik olaraq peşə təhsili müəssisələrinə qəbul göstəricilərində öz əksini tapır. Əmək bazarının dəyişən reallıqları göstərir ki, bir çox texniki və funksional ixtisaslar ali təhsilli vəzifələrlə müqayisədə daha yüksək gəlir və sabit məşğulluq təmin edə bilir. Bu mənzərəni cəmiyyətə düzgün şəkildə çatdırmaq, peşə təhsilinin perspektivlərini faktlarla təqdim etmək zərurəti yaranır. Dövlətin bu istiqamətdə həyata keçirdiyi təşviqat tədbirləri, regionlarda müasir peşə məktəblərinin tikilməsi və beynəlxalq tərəfdaşlıqlara əsaslanan layihələr bu tendensiyanı müsbətə doğru dəyişmək üçün vacib rol oynayır.

Ümumilikdə, peşə təhsili sisteminin dirçəlişi ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının vacib tərkib hissəsidir. Əmək bazarının tələblərinə çevik şəkildə uyğunlaşan təhsil sistemi isə yalnız məşğulluğu artırmaqla kifayətlənmir, həm də ölkənin istehsal gücünün artması, yeni texnologiyaların tətbiqi və rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalı baxımından əhəmiyyətli rol oynayır. Bu istiqamətdə aparılan islahatların davamlılığı, infrastrukturun müasirləşdirilməsi və gənclər arasında bu sahəyə marağın artırılması peşə təhsili sistemini gələcək üçün daha funksional və dayanıqlı formaya gətirə bilər.

Nuray,

Aznews.az