Qapalı həyətlər mədəniyyəti: sovetdən miras qalan məkanların sosial sosiologiyası - ARAŞDIRMA

Azərbaycanda qapalı həyətlər mədəniyyəti hələ də gündəlik sosial həyatın görünməyən, amma vacib elementlərindən biridir. Bu mədəniyyətin kökləri əsasən sovet dövrünə dayanır. Sovet şəhərsalma modelində həyətlər təkcə məkan deyil, həm də sosial nəzarət və kollektiv həyatın simvolu idi. Blok şəklində tikilən binaların ortasında yerləşən bu həyətlər insanların gündəlik qarşılıqlı münasibətlərinin formalaşdığı mühüm sosial mühit rolunu oynayırdı.

Qapalı həyətlərin ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri həmrəyliyi gücləndirməsidir. Uşaqlar burada birlikdə oynayır, ailələr qonşularla bir masa arxasında ünsiyyət qurur, gündəlik qayğılar və problemlər bu məkanlarda müzakirə olunurdu. Həyətlər eyni zamanda sosial nəzarət mexanizmi funksiyası da daşıyırdı. Kiminsə həyətə giriş-çıxışı, uşaqların davranışı, gənclərin münasibətləri burada diqqətlə izlənilir, kollektiv qaydalar icma tərəfindən formalaşırdı. Bu, bir tərəfdən təhlükəsizlik və ictimai nizamı təmin edirdi, digər tərəfdən isə fərdi azadlıqları məhdudlaşdırırdı.

Lakin həyətlərin sosial rolu yalnız ünsiyyət və nəzarətlə məhdudlaşmırdı. Onlar həm də kollektivlik və fərdiyyətçilik arasında balansın qurulduğu məkan idi. İnsanlar bir-birilə yaxın ünsiyyətdə olsa da, şəxsi həyatlarının sərhədlərini qorumaq məcburiyyətində qalırdılar. Bu, sovet dövrünün sosial strukturunun təzahürlərindən biri idi. Müasir dövrdə isə həyətlərin funksiyası dəyişməkdədir. Urbanizasiya, yeni tikililərin çoxalması və həyətlərin yerini böyük komplekslərin açıq sahələrinə verməsi ilə ənənəvi həyət mədəniyyəti zəifləyir. Yeni yaşayış binalarında həyətlər ya kiçik park tipli zonalara çevrilir, ya da ümumiyyətlə aradan qalxır. Bu, bir tərəfdən şəxsi məkan anlayışını gücləndirir, digər tərəfdən isə sosial ünsiyyətin azalmasına gətirib çıxarır. Uşaqların əvvəlki kimi həyətlərdə sərbəst oyun məkanı tapmaması, qonşuluq münasibətlərinin soyuması və kollektiv dəyərlərin zəifləməsi bu transformasiyanın əsas nəticələrindəndir.

Sosioloji baxımdan həyət mədəniyyəti bir zamanlar kollektiv kimlik və ictimai həyatın ayrılmaz hissəsi olsa da, bu gün fərdiyyətçiliyin güclənməsi ilə tarixi funksiyasını itirmək üzrədir. Bununla belə, həyətlər tamamilə yox olmayıb. Bəzi köhnə məhəllələrdə onlar hələ də insanlar arasında əlaqələrin qorunmasına xidmət edir. Gələcəkdə şəhərsalma siyasətində bu məkanların sosial funksiyası nəzərə alınarsa, həyətlər yeni formalarla da olsa yenidən ictimai həyatın mühüm elementinə çevrilə bilər.

Nuray,

Aznews.az