Əməkdən mənaya - niyə insanlar maaşdan çox məqsəd axtarır? - ARAŞDIRMA

Müasir əmək dünyasında insanlar getdikcə daha az maaş, daha çox mənəvi dəyər, məqsəd və anlam axtarırlar. Əvvəllər iş yeri maddi sabitliyin sinonimi idisə, bu gün o, şəxsi inkişaf, özünü reallaşdırma və sosial mənalı fəaliyyət üçün bir platforma kimi qəbul edilir. “Əməkdən mənaya” keçid təkcə fərdi psixoloji ehtiyacların dəyişməsi deyil, həm də iqtisadi və mədəni transformasiyanın nəticəsidir. Rəqəmsallaşma, qlobal əmək bazarının çevikləşməsi və korporativ dəyərlərin yenidən formalaşması iş anlayışını kökündən dəyişib. Artıq iş sadəcə dolanışıq vasitəsi deyil, həyatın mənasını ifadə edən sosial rol kimi dəyərləndirilir.

Bu tendensiyanın kökləri həm iqtisadi, həm də psixoloji amillərlə bağlıdır. XX əsrin sənaye cəmiyyətində işçinin əsas məqsədi sabit gəlir əldə etmək, ailəsini təmin etmək və təhlükəsiz mühitdə işləmək idi. Post-sənaye dövründə isə avtomatlaşdırma və texnologiya əmək bazarını dəyişdirərək insan əməyini daha çox yaradıcılıq, ideya və emosional zəka tələb edən sahələrə yönəldib. Bu keçidlə bərabər, fərdin işə münasibəti də dəyişdi – o, artıq yalnız fiziki vəzifə icraçısı deyil, mənalı bir prosesin iştirakçısı olmaq istəyir. Bu psixoloji dəyişiklik “mən kiməm və gördüyüm iş kimə xidmət edir?” suallarını gündəmə gətirib.

Araşdırmalar göstərir ki, xüsusilə gənc nəsil üçün işin mənası gəlirdən daha vacib motivasiyaya çevrilib. Deloitte və Gallup-un 2024-cü il hesabatlarına əsasən, “Z nəsli” iş seçimində əsasən məqsəd, etik dəyərlər və sosial təsir kimi amillərə üstünlük verir. 10 gəncdən 7-si deyir ki, öz dəyərləri ilə ziddiyyət təşkil edən şirkətdə uzunmüddətli işləməzdi. Bu yanaşma həm də sosial medianın və qlobal şüurun təsirindən qaynaqlanır – insanlar artıq daha çox bağlılıq, iştirak və fərdi dəyər hissi axtarır. Bir çoxları üçün bu, könüllülük, sosial sahibkarlıq və yaradıcılıqla bağlı peşələrdə təcəssüm tapır.

Azərbaycanda da oxşar tendensiyalar formalaşır. Gənclər arasında korporativ karyeradan uzaqlaşıb, fərdi və sosial mənası olan sahələrə yönəlmək meyli artır. Kreativ sənayelər, startap ekosistemi və qeyri-hökumət təşəbbüsləri bu baxımdan yeni nəsil üçün daha cəlbedici görünür. İstər dizayner, istər marketoloq, istərsə də sosial media meneceri olsun – insanlar işlərini yalnız gəlir deyil, həm də şəxsiyyətlərinin ifadə forması kimi görürlər. Bu dəyişiklik əmək bazarının strukturunu da dəyişdirir: artıq şirkətlər yüksək maaşdan çox, mənalı missiya və dəyərlərlə istedad cəlb etməyə çalışır.

Bununla belə, “mənalı iş” anlayışı paradoksal xarakter daşıyır. İnsan məqsəd axtararkən bəzən mükəmməllik təzyiqinə düşür və işdən mənəvi zövq almaq yerinə, daim özünü doğrultmaq məcburiyyəti hiss edir. “Məqsəd mədəniyyəti” bəzən yeni bir emosional yük formalaşdırır: artıq insanlar yalnız işlərini deyil, kim olduqlarını da işlədikləri yerdə sübut etməyə çalışırlar. Bu vəziyyət xüsusilə yüksək rəqabətli mühitlərdə psixoloji yanma (burnout) hallarını artırır. Yəni məqsəd axtarışı hər zaman xoşbəxtliklə nəticələnmir – bəzən əksinə, insanın özünü itirməsinə gətirib çıxarır.

Digər tərəfdən, məqsədyönlü əmək mədəniyyəti həm fərdlər, həm də cəmiyyət üçün uzunmüddətli dəyərlər yaradır. Mənalı iş sosial məsuliyyəti, yaradıcılığı və empatiyanı ön plana çıxarır. İnsan öz fəaliyyətini dəyərlə əlaqələndirdikdə, həm daha məhsuldar, həm də daha balanslı olur. Məsələn, Skandinaviya ölkələrində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, mənalı işə malik olan insanlar daha az stres yaşayır, iş yeri dəyişmə ehtimalları isə iki dəfə aşağı olur. Azərbaycanda da son illər sosial təşəbbüslər, bərpa olunan enerji, təhsil və ekoloji layihələrdə çalışan gənclər bu tendensiyanın yerli təzahürünə çevrilib.

Nəticə etibarilə, əmək anlayışı artıq dəyişib: iş indi sadəcə dolanışıq deyil, insanın öz dəyərini tapmaq yoludur. Amma bu yolun özü də balans tələb edir – çünki məqsəd axtarışı bəzən insanı mənadan uzaqlaşdıra bilər. Əməkdən mənaya keçid cəmiyyətin inkişaf göstəricisidir, lakin bu keçid həm də sual doğurur: mənalı həyat üçün biz işə nə qədər, iş üçün isə özümüzə nə qədər sərmayə qoyuruq? Gələcəyin əmək modeli bəlkə də elə bu sualın cavabında formalaşacaq.

Nuray,

Aznews.az