Gündəlik 20 dəqiqəlik gəzinti beynin kimyasını necə dəyişir? - ARAŞDIRMA

Müasir insanın həyat ritmi getdikcə sürətlənir. Stres, iş təzyiqi, sosial informasiya yükü və şəhər həyatı insan beynini fasiləsiz olaraq yükləyir. Bu gərginlik içində ən sadə, lakin ən təsirli bərpa üsullarından biri olan gündəlik gəzinti çox vaxt diqqətdən kənarda qalır. İnsanlar özlərini bərpa etmək üçün mürəkkəb üsullar axtarır, halbuki bəzən bir parkda 20 dəqiqəlik yerimə beynin kimyasını dəyişmək gücünə malikdir. Sadə hərəkət aktı kimi görünən yerimə əslində bioloji, emosional və idrak səviyyəsində çoxşaxəli təsir yaradır.

Elmi tədqiqatlar göstərir ki, yerimə zamanı beyində bir sıra neyrokimyəvi maddələrin fəaliyyəti dəyişir. Fiziki aktivlik nəticəsində endorfinlər sərbəst buraxılır və bu maddələr bədənin təbii ağrıkəsiciləri hesab olunur. Harvard Medical School-un 2023-cü il tədqiqatına görə, gündə 20-30 dəqiqəlik yüngül gəzinti endorfin səviyyəsini orta hesabla 25 faiz artırır və bu, antidepressant təsiri ilə müqayisə oluna biləcək emosional sabitlik yaradır. Eyni zamanda, dopamin və serotonin kimi neyrotransmitterlər də aktivləşir. Dopamin motivasiyanın və həvəsin yaranmasında, serotonin isə sakitlik və məmnunluq hissində əsas rol oynayır. Bu biokimyəvi balans beynin prefrontal korteksində sinaptik əlaqələrin güclənməsinə, yəni daha aydın düşünməyə və diqqətin mərkəzləşdirilməsinə səbəb olur.

Hərəkətsiz həyat tərzi bu prosesi əks istiqamətə aparır. Oturaq həyat beynin mükafat sisteminin zəifləməsinə, enerji səviyyəsinin azalmasına və zehni bulanıqlığa gətirib çıxarır. Kaliforniya Universitetinin neyrobioloqları sübut ediblər ki, uzun müddət hərəkətsiz qalan insanlarda hipokampusda yeni neyronların yaranma sürəti azalır. Bu isə yaddaşın zəifləməsi, emosional sabitliyin pozulması və konsentrasiya çətinliyi kimi nəticələrə yol açır. Gündüz ofisdə kompüter qarşısında saatlarla oturmaq, avtomobillə hərəkət etmək, sonra evdə ekran qarşısında vaxt keçirmək beyni sanki enerjisini itirmiş vəziyyətə salır. Belə hallarda yorğunluq bədənin deyil, beynin təbii bərpa mexanizminin bloklanmasından qaynaqlanır.

Yerimənin bu mexanizmi bərpa etməsi elmi cəhətdən sübut olunmuşdur. Stanford Universitetinin psixoloqları müəyyən ediblər ki, təbiət mühitində edilən gəzinti insanın yaradıcılıq potensialını 60 faizədək artıra bilər. Bu təsir yalnız oksigen artımı ilə deyil, həm də təbiətin vizual və akustik stimullarının beyin dalğalarına təsiri ilə izah olunur. Təbiətdəki ritmik səslər, torpaq və ağac qoxusu kimi duyğusal siqnallar beyində alfa dalğalarının artmasına səbəb olur ki, bu da zehni rahatlıq və dərin fokuslanma vəziyyəti yaradır. Başqa sözlə, yerimə sadəcə fiziki hərəkət deyil, beyinə balansı bərpa edən kompleks neyroekoloji prosesdir.

Psixoloji baxımdan da yerimə insanın emosional vəziyyətini tənzimləyən ən təbii üsullardan biridir. Psixoterapevtlər yeriməni “yavaş düşünmə” forması adlandırır. Addımların ritmi beyin fəaliyyətinin sürətini tənzimləyir, avtomatik düşüncələri səngidir və anı dərk etməyə kömək edir. London Universitetinin 2022-ci il araşdırmasına əsasən, mütəmadi gəzinti edən insanlarda depressiya riskinin 30 faizədək azaldığı müşahidə olunub. Bu, həm bioloji, həm də davranış səviyyəsində özünü göstərir. Çünki yerimə zamanı beyin həm fiziki, həm də idrak baxımından aktiv olur və bu, emosional dalğalanmaları tarazlayır.

Azərbaycan reallığında isə yeriməyə münasibət çox vaxt vaxt çatışmazlığı və şəhər mühitinin infrastruktur problemləri ilə məhdudlaşır. Bakı kimi sıx və avtomobil yönümlü şəhərlərdə piyada hərəkəti çox hallarda prioritet sayılmır. İnsanlar tez-tez “yeriməyə vaxt yoxdur” arqumentini irəli sürürlər, halbuki bu, əslində sağlamlıq üçün ən vacib investisiyalardan biridir. 20 dəqiqəlik gəzinti nə idman zalı, nə də xüsusi avadanlıq tələb edir. Sadəcə niyyət və iradə lazımdır. Son illərdə paytaxtda yeni piyada zolaqları və parkların salınması bu mədəniyyətin formalaşmasına şərait yaradır, lakin vərdişin dəyəri hələ tam dərk edilməyib. Halbuki gəzinti yalnız fiziki sağlamlığa deyil, zehni sabitliyə də birbaşa təsir göstərir və bu, xüsusilə informasiya yükü artan müasir dövrdə həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Yerimə həm də beynin mükafat sisteminə təbii mesaj göndərir. Hər addımda bədən enerji sərf etdikcə beyin bu prosesi iradə və müsbət davranış kimi qəbul edir. Bu da öz növbəsində özünəinamı gücləndirir və gündəlik qərarvermə mexanizmlərini daha rasional hala gətirir. Bir çox psixoloji metodikalar gəzintini düşüncə tərzini dəyişməyin praktik aləti kimi təklif edir. Çünki fiziki hərəkət dəyişdikdə düşüncə strukturları da çevrilir. Bunu neyroplastiklik nəzəriyyəsi də təsdiqləyir: beyin daim yenidən qurulur və hərəkət bu yenilənmənin əsas stimullarından biridir.

Bütün bu elmi və psixoloji arqumentlərin fonunda bir həqiqət aydın görünür. Beyni sakitləşdirməyin, fikirləri aydınlaşdırmağın və həyat ritmini tarazlaşdırmağın ən sadə üsulu bəzən sadəcə addımlamaqdır. Gəzinti nə vaxt itkisi, nə də fiziki məşq forması deyil. O, insanın təbiətlə, bədəni ilə və ən əsası öz düşüncəsi ilə təmas qurduğu unudulmuş meditasiya formasıdır.

Nuray,

Aznews.az