Təbiətlə kontaktın faydaları - ARAŞDIRMA

Müasir insanın həyat tərzi onu təbiətdən getdikcə uzaqlaşdırır. Şəhər mühitində keçən uzun iş saatları, süni işıq, texnoloji asılılıq və səs-küy orqanizmin təbii ritmlərinə təsir edərək həm fizioloji, həm də psixoloji balansı pozur. Halbuki elmi araşdırmalar göstərir ki, torpaq, günəş və su kimi təbii elementlərlə birbaşa fiziki təmas insan bədənində bərpaedici prosesləri aktivləşdirir, sinir sistemini tənzimləyir və immun funksiyaları gücləndirir. Bu münasibət yalnız təbiətə sevgi deyil, insan biologiyasının fundamental hissəsidir.

Torpaqlanma və ya earthing anlayışı son illər bioloji elmlərdə xüsusi diqqət mərkəzindədir. Bu proses insan bədəninin Yer səthinin təbii elektrik sahəsi ilə birbaşa təmasda olması nəticəsində yaranır. İnsan dərisi torpaqla təmasda olduqda bədənə elektron axını daxil olur və bu elektronlar sərbəst radikalların neytrallaşdırılmasında mühüm rol oynayır. 2021-ci ildə ABŞ Milli Biotexnologiya İnformasiya Mərkəzinin dəstəklədiyi tədqiqatda qeyd olunur ki, torpaqlanma qan axınını tənzimləyir, iltihabi prosesləri azaldır və yuxu ritmini sabitləşdirir. Eyni zamanda, torpaqda yalın ayaq gəzmək zamanı bədənin elektromaqnit balansı bərpa olunur ki, bu da ürək-damar sisteminin yükünü azaldır. Bioloqlar bu effekti təbiətin bioelektrik sisteminə insanın bir növ “yenidən qoşulması” kimi izah edirlər.

Günəş şüası da insan fiziologiyasında eyni dərəcədə vacib rol oynayır. Günəş işığı ilə təmas zamanı dəri səthində D vitamini sintez olunur. Bu vitamin kalsium-fosfor mübadiləsini tənzimləməklə yanaşı, beyində serotonin və melatonin kimi neyrohormonların sintezini də stimullaşdırır. Serotonin əhvalın stabilliyi, motivasiya və diqqət üçün məsul hormon sayılır, melatonin isə yuxu və bioritmləri tənzimləyir. Tədqiqatlar göstərir ki, gün işığından az istifadə edən insanlarda depressiya və yuxu pozğunluğu riski iki dəfəyə qədər artır. Qısa müddətli günəş vannası – xüsusilə səhər saatlarında – sinir sistemini aktivləşdirir, kortizol səviyyəsini normallaşdırır və bədənin “bioloji saatını” balansda saxlayır.

Su elementinin bədən və beyin üzərindəki təsiri həm fiziki, həm də emosional səviyyədə özünü göstərir. Dəniz suyunun mineralları dəri vasitəsilə orqanizmə daxil olaraq elektrolit balansını bərpa edir. Su ilə təmas zamanı, xüsusilə dəniz və ya axar suda çimmə prosesində sinir sistemi parasimpatik rejimə keçir və bu, stres hormonlarının azalmasına gətirib çıxarır. Britaniya Elmi Psixologiya Cəmiyyətinin araşdırmalarına görə, su ilə təmas zamanı beyin dalğaları “alfa” rejiminə keçir ki, bu da rahatlama və zehni sakitlik halı ilə əlaqəlidir. Mütəmadi üzgüçülük və ya dənizdə qısa müddətli qalma qan təzyiqini sabitləşdirir, qan dövranını sürətləndirir və əzələlərin oksigenlə təminatını artırır.

Təbiətlə fiziki əlaqə təkcə bədən üçün deyil, həm də immun və psixonevroloji sistem üçün zəruridir. Təbii elementlərlə təmas nəticəsində stres hormonlarının səviyyəsi azalır, immun hüceyrələrin fəaliyyəti aktivləşir və bədənin iltihab reaksiyaları zəifləyir. Finlandiyada aparılan 2020-ci il tədqiqatına görə, həftədə ən azı 2 saat təbiət mühitində vaxt keçirən şəxslərdə yuxu keyfiyyəti 60 faiz, immun göstəricilər isə 35 faiz daha yüksək olub. Oxşar nəticələr Yaponiya alimlərinin “forest bathing” (meşə vannası) tədqiqatlarında da təsdiqlənib. Bu təcrübə göstərir ki, ağacların ifraz etdiyi fitonsid maddələri insan orqanizmində immun hüceyrələrin, xüsusilə təbii killer hüceyrələrinin sayını artırır və orqanizmin infeksiyalara qarşı müqavimətini gücləndirir.

Urbanizasiyanın artması, xüsusilə böyük şəhərlərdə yaşamağın yayılması bu təbii əlaqəni zəiflədir. Beton səthlər, süni işıqlandırma və elektromaqnit sahələrin çoxluğu insanın təbii ritmlərdən uzaq düşməsinə səbəb olur. Bu, nəsillərarası bioloji və sosial təsirlər yaradır. Müasir uşaqlar açıq havada əvvəlki nəsillərlə müqayisədə 40 faiz az vaxt keçirir və bu, həm psixoloji dayanıqlığa, həm də immun sistemin təbii formalaşmasına mənfi təsir göstərir. Ekoloqlar qeyd edirlər ki, urban həyat tərzi nəticəsində təbiətdən uzaqlaşan cəmiyyətlərdə depressiya, yuxusuzluq və psixosomatik xəstəliklər daha geniş yayılıb. Psixoloqların fikrincə, təbiətlə əlaqə insanın öz bədənini, ritmlərini və emosional vəziyyətini tanımaq üçün fundamental vasitədir.

Hər bir insanın torpaq, günəş və su ilə təbii ritmlərdə harmoniyada olması həm bioloji, həm psixoloji, həm də mədəni davamlılıq üçün vacibdir. Bu təmasın artırılması cəmiyyətin sağlamlıq potensialını gücləndirməklə yanaşı, insan və təbiət arasında balansın bərpasına da xidmət edir.

Nuray,

Aznews.az