Öz-özünə danışmağın fəlsəfi və psixoloji mahiyyəti - ARAŞDIRMA

İnsanların öz-özünə danışması çox vaxt sadəcə vərdiş kimi qəbul edilsə də, bu davranışın arxasında həm psixoloji, həm idrak, həm də fəlsəfi baxımdan son dərəcə mürəkkəb strukturlar dayanır. Bu fenomen yalnız gündəlik həyatın fonunda baş verən təsadüfi nitq deyil, insan şüurunun daxili təşkilini, düşüncə sisteminin iş mexanizmini və fərdin öz varlığını anlama formasını əks etdirən sistemli bir prosesdir. Tarix boyu müxtəlif mədəniyyətlər öz-özünə danışmağı bəzən tənhalıq, bəzən dərin təfəkkür, bəzən də daxili müdriklik kimi dəyərləndirib. Müasir psixoloji yanaşmalar isə göstərir ki, insanın öz-özünə danışması sadəcə düşüncənin səsi yox, həm də özünütənzimləmə və özünüinkişaf mexanizmidir.

İdraki baxımdan öz-özünə danışmaq beynin daxili dialoq sisteminin görünən formasıdır. İnsan düşüncəsi təkxətli proses kimi deyil, çoxsəslilik üzərində qurulmuş bir mexanizm kimi fəaliyyət göstərir. Bu çoxsəslilik daima qiymətləndirmə, müqayisə, tənzimləmə və alternativlərin araşdırılması ilə müşayiət olunur. Beyin özünə yönələn nitqdən diqqəti idarə etmək, informasiyanı strukturlaşdırmaq və qərarvermə prosesini dəqiqləşdirmək üçün istifadə edir. Araşdırmalar göstərir ki, özünə ucadan danışan insanların problem həll etmə qabiliyyəti 20-25 faiz daha effektiv ola bilir, çünki nitq beyin üçün həm ritm, həm fokus, həm də daxili nizam yaradır.

Psixoloji səviyyədə öz-özünə danışmaq insanın emosional yükünü daşımada mühüm rol oynayır. Daxili nitqin səsləndirilməsi emosiyaların adlandırılması, fərdin yaşadığı hissləri anlama prosesi və hisslərin tənzimlənməsi üçün bir növ vasitə kimi çıxış edir. Məsələn, narahatlıq zamanı insanın özünə təsəlli verməsi, qərarsızlıq anında özünə sual verməsi və ya çətin vəziyyətdə özünə güvən aşılaması psixoloji tarazlığın qorunması üçün instinktiv addımlardır. Bu mexanizm bədənin stresə reaksiyası kimi avtomatik deyil, daha çox şüurlu şəkildə özünü anlamanın formasıdır. Öz-özünə danışmaq həm də insanın özünü dinləmə bacarığını formalaşdırır və fərdin daxili səs ilə dialoqa girməsinə imkan yaradır.

Fəlsəfi yanaşma isə bu fenomeni daha geniş çərçivədə izah edir. Öz-özünə danışmaq insanın öz varlığını dərk etməsi, öz "mən"i ilə münasibət qurması və daxili dünyanın sərhədlərini tanıması prosesidir. Platonun dialoq fəlsəfəsində düşünmək özünlə danışmaq kimi təsvir edilir. Bu, insanın həqiqəti tapmaq üçün öz daxilində apardığı sorğu-sual prosesidir. Müasir fenomenologiyada isə öz-özünə danışma insan şüurunun öz təcrübəsini təsnif etməsi, məna yaratması və öz varlığına mənsubiyyət hissini möhkəmləndirməsi kimi qəbul edilir. Bu baxımdan, daxili dialoq insanın özünü tanımasının və dünyadakı mövqeyini anlamasının əsas vasitələrindən biridir.

İnsanların öz-özünə danışması sosial baxımdan da mühüm bir funksiya daşıyır. Bu proses insanın sosial nitq strukturunu təkmilləşdirir, dialoqa hazırlaşmasını asanlaşdırır və emosional ifadə formalarını gücləndirir. Bir çox situasiyada fərd qarşıdakı söhbətə hazırlaşmaq üçün öz fikirlərini əvvəlcə özünə səsləndirir. Bu, nitqin çevikliyini, məntiqi ardıcıllığını və emosional tonunu tənzimləməyə imkan verir. Beləliklə, daxili dialoq sosial ünsiyyətin də keyfiyyətini artıran dəstək mexanizmi rolunu oynayır.

Öz-özünə danışmağın daha incə tərəflərindən biri də onun insanın daxili azadlığı ilə əlaqəsidir. İnsan öz-özünə danışarkən heç bir sosial gözlənti, heç bir normativ məhdudiyyət olmadan özünün ən səmimi forması ilə təmas qurur. Bu, insanın özünə hesabat verməsi, öz dəyərlərini yoxlaması və həyat yolunu təhlil etməsi üçün açıq bir məkan yaradır. Bu mənada daxili nitq həm də insanın öz mənəvi aləmi ilə səmimi və şəffaf dialoqudur.

Özünə danışan insan əslində özünü eşitməyi, özünü anlamağı və həyatını daha şüurlu qurmağı bacaran insandır. Bu səbəbdən daxili dialoq insan varlığının ayrılmaz parçasıdır və onun səsi bəzən xarici dünyada deyil, məhz insanın daxilində ən aydın eşidilir.

Nuray,

Aznews.az