Rutin davranışların sağlamlıq və məhsuldarlığa təsiri - ARAŞDIRMA

Rutin davranışlar, yəni fərdin gündəlik təkrarlanan vərdişləri və strukturlaşdırılmış fəaliyyət ardıcıllıqları, müasir psixologiya və həyat keyfiyyəti tədqiqatlarında həm sağlamlıq, həm də məhsuldarlıq baxımından fundamental faktor kimi dəyərləndirilir. Bu anlayış zahirən sadə görünsə də, onun fərdi psixofizioloji rifaha və sosial-fəaliyyət nəticələrinə olan təsiri son illərdə aparılan empirik tədqiqatlarla ciddi şəkildə sübut olunub. Rutin davranışlar bioritmlərin tənzimlənməsi, stresin azaldılması, qərarvermə yüklənməsinin minimuma endirilməsi və psixoloji stabilliyin qorunması baxımından mühüm rol oynayır. Elmi əsaslı tədqiqatlara əsasən, ardıcıl və sabit gündəlik struktur insanda nəzarət hissini gücləndirir, bu isə dolayısıyla həm emosional dayanıqlılığa, həm də performans effektivliyinə müsbət təsir göstərir.

Sağlamlıqla bağlı konteksdə rutin davranışların real təsiri xüsusilə yuxu, qidalanma, fiziki aktivlik və ekran vaxtı kimi gündəlik həyatın əsas sütunlarında özünü göstərir. Məsələn, Harvard Tibb Məktəbinin 2021-ci ildə apardığı bir araşdırmaya görə, sabit yatma və oyanma saatlarına malik insanların ürək-damar və metabolik pozuntulara tutulma riski 35 faizədək azalır. Bu nəticə, yuxunun yalnız ümumi bədən istirahəti üçün deyil, həm də neyrohormon səviyyələrinin balanslanması və immun sisteminin güclənməsi üçün kritik olduğunu təsdiqləyir. Eyni şəkildə, gündəlik müəyyən zamanlarda həyata keçirilən balanslı qidalanma rejimi qanda şəkər səviyyəsinin tənzimlənməsi və enerji sabitliyinin qorunmasında vacib rol oynayır. Rutin fiziki fəaliyyət isə serotonin və dopamin kimi neyromediatorların ifrazını artırmaqla təkcə fiziki deyil, həm də psixoloji sağlamlığı gücləndirir.

Məhsuldarlıq müstəvisində rutin davranışlar konsentrasiya və qərarvermə performansını ciddi şəkildə artırır. Daniel Kahneman və digər kognitiv psixoloqların apardığı araşdırmalar göstərir ki, insan beyninin gündəlik minlərlə qərar vermə yükünü minimuma endirmək üçün strukturlaşdırılmış həyat tərzinə ehtiyacı var. Rutinlər bu baxımdan beyin resurslarını strateji və yaradıcı fəaliyyətlərə yönəltmək üçün ideal zəmin yaradır. Google və Amazon kimi böyük texnoloji şirkətlərdə aparılan daxili təşkilati müşahidələr göstərir ki, əməkdaşların sabit və əvvəlcədən planlaşdırılmış iş vərdişləri və mikro-rutinləri iş məhsuldarlığını artırmaqla yanaşı, komanda içi koordinasiya və vaxt idarəetməsi sahəsində də optimallaşdırma yaradır. Rutinlər yalnız fərdi yox, komanda və təşkilat səviyyəsində də performans sabitliyini təmin edən struktur komponentinə çevrilə bilir.

Psixoloji perspektivdən baxdıqda isə rutin davranışlar insanlarda daxili sabitlik və emosional təhlükəsizlik hissi yaradır. Xüsusilə qeyri-müəyyən və dəyişkən mühitlərdə sabit vərdişlər psixoloji müqavimət gücünü artıraraq travma sonrası bərpa potensialını gücləndirir. Pandemiya dövründə aparılan çoxsaylı tədqiqatlar göstərdi ki, gündəlik rutinlərini qoruya bilən fərdlər arasında depressiya, təşviş pozuntuları və sosial izolasiya səviyyələri daha aşağı olmuşdur. Bu, rutin davranışların insanın adaptasiya sisteminin ayrılmaz hissəsi olduğunu göstərən praktiki nümunələrdən biridir.

Lakin qeyd etmək lazımdır ki, rutin davranışların effektivliyi onların nə dərəcədə şüurlu və məqsədyönlü şəkildə formalaşdırılmasından asılıdır. Avtomatikləşmiş, lakin funksionallığını itirmiş və ya insana psixoloji və fiziki yük yaradan rutinlər məhsuldarlıq və sağlamlıq baxımından əks effekt verə bilər. Bu baxımdan, rutin davranışların periodik olaraq nəzərdən keçirilməsi, kontekstə uyğun olaraq yenilənməsi və şəxsi məqsədlərlə uyğunlaşdırılması mütləq şərtdir. Müasir davranış psixologiyasında “intentional habit formation” (niyyət yönümlü vərdiş formalaşdırması) konsepsiyası da məhz bu ehtiyac üzərində qurulmuşdur.

Nəticə olaraq demək olar ki, həyat tərzi strategiyası kimi tətbiq edilən şüurlu rutinlər uzunmüddətli sağlamlıq və məhsuldarlıq üçün etibarlı psixobehavorial mexanizmlərdir. Rutinlər yalnız gündəlik fəaliyyətlərin avtomatlaşdırılması deyil, həm də daxili intizamın, psixoloji balansın və strukturlaşdırılmış vaxt idarəetməsinin formalaşdırılması vasitəsidir. Bu səbəbdən, fərdi inkişaf və sosial fəaliyyət sferasında yüksək nəticə əldə etmək istəyən şəxslər üçün müsbət və adaptiv rutinlərin qurulması, saxlanılması və davamlı inkişaf etdirilməsi əsas tövsiyə olunan yanaşmadır.

Nuray,

Aznews.az