Ev mərkəzli həyat tərzi müasir cəmiyyətdə niyə normaya çevrilir? - ARAŞDIRMA

Son illərdə evdə daha çox vaxt keçirməyin təkcə məcburi vəziyyət və ya passiv həyat tərzi deyil, şüurlu sosial seçim kimi qəbul edilməsi diqqət çəkir. Əvvəllər aktivlik, sosiallaşma və ictimai məkanlarda görünmək sosial həyatın əsas göstəricisi sayılırdısa, indi getdikcə daha çox insan evdə qalmağı rahatlıq, balans və nəzarət hissi ilə əlaqələndirir. Bu dəyişiklik təsadüfi deyil və həm qlobal sosial transformasiyaların, həm də fərdi davranış modellərinin kəsişməsində formalaşır.

Pandemiya dövrü bu tendensiyanın "katalizatoru" olsa da, səbəblər bununla məhdudlaşmır. Qlobal miqyasda aparılan sosioloji araşdırmalar göstərir ki, insanlar ev məkanını sadəcə yaşayış yeri kimi deyil, çoxfunksiyalı sosial mühit kimi yenidən kəşf ediblər. İş, təhsil, əyləncə və sosial ünsiyyətin eyni məkanda cəmlənməsi evin rolunu köklü şəkildə dəyişib. OECD və Dünya Bankının sosial davranışlar üzrə hesabatlarında qeyd olunur ki, uzaqdan iş və hibrid modellər insanların zaman idarəetməsini fərdiləşdirib və bu da evdə qalmağı daha rasional seçimə çevirib.

Psixoloji baxımdan evdə vaxt keçirməyin artması təhlükəsizlik və nəzarət ehtiyacı ilə sıx bağlıdır. Davranış psixologiyasında ev məkanı insan üçün proqnozlaşdırıla bilən və stimulların idarə olunduğu mühit kimi qəbul edilir. Sosial məkanlar isə daha çox dəyişkənlik və gözlənilməzlik yaradır. Son illərdə artan informasiya axını, sosial gərginliklər və sürətli həyat tempi fonunda insanlar daha az stimul olan mühitlərə üstünlük verməyə başlayıblar. Bu kontekstdə evdə qalmaq sosial geriləmə deyil, psixoloji özünüqoruma mexanizmi kimi çıxış edir.

Böyük şəhərlərdə ictimai məkanlarda vaxt keçirmək xərclərin artması ilə müşayiət olunur. Qlobal inflyasiya, xidmət sektorunda qiymət artımları və gəlir qeyri sabitliyi fonunda evdə vaxt keçirmək daha qənaətli model kimi qəbul edilir. Araşdırmalar göstərir ki, xüsusilə gənc və orta yaş qruplarında evdə əyləncə alternativlərinə investisiya artıb. Ev kinoteatrları, onlayn platformalar, evdə idman və hobbilər sosial həyatın bir hissəsinə çevrilib.

Rəqəmsal mədəniyyət bu tendensiyanı daha da gücləndirir. Sosial şəbəkələr və onlayn icmalar fiziki yaxınlıq olmadan da sosial əlaqə hissi yaradır. İnsanlar artıq sosiallaşmaq üçün mütləq fiziki məkanda olmağa ehtiyac duymurlar. Bu dəyişiklik sosial anlayışın özünü transformasiya edir. Sosiallıq iştirak və görünürlükdən çox, əlaqənin keyfiyyəti ilə ölçülməyə başlayır. Evdə qalaraq seçilmiş və məhdud dairə ilə ünsiyyət qurmaq bir çoxları üçün daha mənalı sosial təcrübə kimi dəyərləndirilir.

Mədəni kontekstdə də diqqətəlayiq dəyişikliklər müşahidə olunur. Əvvəllər evdə qalmaq bəzən təcrid və ya passivlik kimi qəbul edilirdisə, indi bu seçim özünə qayğı, sərhəd qoymaq və şəxsi məkanın qorunması ilə əlaqələndirilir. Qlobal mədəni diskursda “slow living” və balanslı həyat anlayışlarının yayılması evdə vaxt keçirməyi mənfi deyil, şüurlu seçim kimi təqdim edir. İnsanlar sosial yorğunluqdan qaçmaq və enerjini daha məqsədli xərcləmək üçün ev mərkəzli həyat tərzinə yönəlirlər.

Nəsillərarası fərqlər də bu prosesdə rol oynayır. Gənc nəsillər üçün ev artıq valideyn nəzarəti ilə assosiasiya olunan məkan deyil, fərdi azadlığın qurulduğu mühitdir. Eyni zamanda yaş artdıqca sosial dairələrin daralması və münasibətlərin seçici hala gəlməsi evdə vaxt keçirməyi daha cəlbedici edir. Bu, sosial əlaqələrin azalması deyil, onların filtrdən keçirilməsi kimi izah olunur. Bununla yanaşı, evdə qalmağın sosial seçimə çevrilməsi risklərdən də azad deyil. Uzunmüddətli sosial izolyasiya emosional bağların zəifləməsinə və ictimai bacarıqların passivləşməsinə səbəb ola bilər. Lakin mövcud tendensiyalar göstərir ki, insanların böyük hissəsi tam təcridə deyil, balanslı modelə üstünlük verir. Ev mərkəzli həyat daha az, lakin daha keyfiyyətli sosial təmaslarla tamamlanır.

Nəticə etibarilə, evdə daha çox vaxt keçirmək müasir dövrdə tənbəllik və ya sosial geriləmə deyil, dəyişən həyat şərtlərinə uyğunlaşmanın formasıdır. Psixoloji rahatlıq, iqtisadi səmərəlilik, rəqəmsal imkanlar və mədəni dəyərlərin transformasiyası bu seçimi legitim və məntiqli edir. Sosial həyatın mərkəzi fiziki məkandan daha çox fərdin nəzarət edə bildiyi mühitə doğru yönəlir. Bu da evin sadəcə məkan deyil, yeni sosial strategiya olduğunu göstərir.

Aznews.az