Azərbaycanda banklar üzrə rəqəmsal fırıldaqçılıq statistikası açıqlanıb - ŞƏRH

Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) maliyyə bazarında kibertəhlükəsizlik sahəsində atdığı addımlar son illərdə rəqəmsal ödəniş infrastrukturunun sürətli genişlənməsi fonunda daha da aktuallaşıb. Bank sektorunda fırıldaqçılıq əməliyyatlarının artması, qlobal tendensiyalarla paralel şəkildə, maliyyə sisteminin davamlılığını qorumaq üçün preventiv mexanizmlərin gücləndirilməsini zəruri edir. AMB-nin son hesabatında ilk dəfə olaraq bütün bankları əhatə edən rəqəmsal fırıldaqçılıq statistikasının açıqlanması həm şəffaflıq, həm də ictimai maarifləndirmə baxımından əhəmiyyətli addım kimi qiymətləndirilir. Bu yanaşma təkcə maliyyə institutlarının deyil, vətəndaşların da kiberrisklərə qarşı davranış vərdişlərini formalaşdırmağa xidmət edir.

Rəqəmsal ödənişlərdə fırıldaqçılıq halları qlobal maliyyə sisteminin ümumi çağırışlarından biridir. Beynəlxalq hesabatlara görə, 2024-cü ildə dünyada kibercinayətkarlığın ümumi zərəri 10 trilyon dollara yaxınlaşıb və bu göstəricinin 2028-ci ilədək 13 trilyona çatacağı proqnozlaşdırılır. Bu mənzərədə ödəniş sistemlərinə yönəlmiş hücumlar, xüsusilə də sosial mühəndislik və fişinq metodları ilə həyata keçirilən fırıldaqçılıqlar, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün ortaq təhlükədir. Azərbaycan kimi sürətlə rəqəmsallaşan iqtisadiyyatlarda isə bu risklər daha aktual xarakter daşıyır, çünki nağdsız ödənişlərin payı artır, elektron kommersiya genişlənir və mobil tətbiqlər üzərindən aparılan əməliyyatlar çoxalır.

AMB-nin hesabatı göstərir ki, ölkədə baş verən fırıldaqçılıq əməliyyatlarının izlənməsi artıq vahid metodologiya üzrə aparılır. Bu, sistemli monitorinqin və risklərin erkən aşkarlanmasının əsasını qoyur. Hesabatda qeyd edilən metrik göstəricilərin beynəlxalq təcrübə ilə uyğunlaşdırılması həm bank sektorunun daxili nəzarət mexanizmlərinin, həm də məlumat təhlükəsizliyi üzrə normativ çərçivənin daha effektiv işləməsinə imkan yaradır. Eyni zamanda, Daxili İşlər Nazirliyinin və bank nümayəndələrinin iştirakı ilə yaradılan işçi qrupun fəaliyyəti göstərir ki, dövlət və maliyyə sektoru arasında koordinasiya güclənməkdədir. Bu, xüsusilə də “open banking”, “fintech” və süni intellekt əsaslı maliyyə xidmətlərinin genişlənməsi şəraitində risklərin paylaşılması və cavab mexanizmlərinin çevikliyini artırır.

Qlobal təcrübə sübut edir ki, kibertəhlükəsizliyin effektiv idarə olunması yalnız texnoloji alətlərlə məhdudlaşmır. Bu sahədə əsas rol oynayan faktor insan davranışıdır. Fırıldaqçılıqların əhəmiyyətli hissəsi istifadəçi səviyyəsində baş verir, çünki sosial mühəndislik metodları ilə manipulyasiya olunan müştərilər öz hesablarına giriş imkanı verirlər. Məhz buna görə də AMB-nin ictimai maarifləndirmə məqsədilə statistik məlumatları paylaşması vacib addımdır. Maarifləndirmə siyasəti həm bank müştəriləri, həm də rəqəmsal platformalarda fəaliyyət göstərən sahibkarlar üçün riskin azaldılmasına xidmət edir. Bununla yanaşı, bankların müştəri autentifikasiyası, çoxmərhələli identifikasiya və əməliyyat təsdiqləmə sistemlərini təkmilləşdirməsi də bu prosesin texnoloji dayağını formalaşdırır.

Beynəlxalq praktikada bankların informasiya təhlükəsizliyi üzrə illik xərcləri artıq milyardlarla dollarla ölçülür. ABŞ və Avropa bazarlarında aparılan araşdırmalar göstərir ki, maliyyə institutlarının kibertəhlükəsizlik xərcləri son beş ildə təxminən 40 faiz artıb. Azərbaycan bank sektorunda da bu istiqamətdə sərmayələrin artması müşahidə olunur. Lakin təkcə xərclərin çoxalması deyil, həm də investisiyaların struktur yönümü, yəni texnologiya, kadr hazırlığı və hüquqi çərçivənin harmonizasiyası vacib amildir. Rəqəmsal ödəniş ekosisteminin sabitliyi bu üç istiqamətin sinxron işləməsindən asılıdır.

Azərbaycanın maliyyə sistemində informasiya təhlükəsizliyinin prioritetləşdirilməsi təkcə kibertəhlükələrə reaksiya deyil, həm də iqtisadi sabitliyin qorunması baxımından strateji zərurətdir. Rəqəmsal bankçılığın genişlənməsi, mobil ödəniş xidmətlərinin artması və yeni nəsil fintech şirkətlərinin yaranması fonunda təhlükəsizliyin təmin olunması milli iqtisadi maraqlarla birbaşa bağlıdır. Hər bir fırıldaqçılıq əməliyyatı təkcə maliyyə zərəri deyil, həm də ictimai etimadın azalması riskini yaradır. Bu səbəbdən AMB-nin addımları sadəcə texniki tədbir kimi deyil, ümumi iqtisadi ekosistemin dayanıqlığına yönəlmiş institusional siyasət kimi qiymətləndirilə bilər.

Nəticə etibarilə, bank sektorunda fırıldaqçılıq əməliyyatlarının şəffaf şəkildə hesabatlaşdırılması və dövlət-biznes əməkdaşlığının gücləndirilməsi Azərbaycanın maliyyə bazarının etibarlılıq indeksini artıran faktordur. İndi əsas vəzifə təkcə riskləri izləmək deyil, həm də qabaqlayıcı mədəniyyəti formalaşdırmaqdır. Qlobal rəqəmsallaşma dövründə kibertəhlükəsizlik sadəcə texnoloji məsələ deyil, milli iqtisadi təhlükəsizliyin mühüm sütunlarından birinə çevrilib.

Nuray,

Aznews.az