Tibbi şpris istehsalında azalma: Struktur dəyişikliklərin xəbərçisi, yoxsa bazar düzəlişi? - ŞƏRH

Azərbaycanda tibbi şpris istehsalının 2025-ci ilin ilk doqquz ayında 35 faiz azalması yerli tibbi sənaye sektorunda diqqətəlayiq dinamik dəyişiklikləri gündəmə gətirib. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu dövrdə 45 milyon 844 min ədəd şpris istehsal olunub ki, bu da ötən ilin müvafiq göstəricisindən 24 milyon 961 min ədəd azdır. Müqayisə üçün, 2024-cü ilin eyni dövründə 70 milyon 805 min, 2023-cü ildə isə 78 milyon 531 min şpris istehsal edilmişdi. İstehsal həcminin azalması, xüsusən də son illərdə səhiyyə sektorunun modernləşməsi və pandemiya sonrası tələbatın dəyişməsi fonunda maraqlı iqtisadi və struktur suallar doğurur.

Pirallahı Sənaye Parkında fəaliyyət göstərən “Diamed Co” zavodu ölkədə şpris istehsalının əsas mərkəzi hesab olunur. Müəssisə illik 150 milyon ədəd istehsal gücünə malik olsa da, faktiki nəticələr bu potensialın yalnız bir hissəsinin reallaşdığını göstərir. 2023-cü ildə şirkətin satış gəliri 9,64 milyon manat təşkil edib və bu, 2022-ci illə müqayisədə təxminən 1,95 milyon manatlıq artım deməkdir. Lakin istehsal həcminin azalması gələcək dövrdə həm daxili bazarda təklifin, həm də ixrac imkanlarının məhdudlaşması riskini gündəmə gətirir. Burada əsas sual ondan ibarətdir ki, azalma bazar tələbinin azalması, xammalın bahalaşması, yoxsa istehsal prosesinin optimallaşdırılması nəticəsində baş verib.

Qlobal miqyasda tibbi istehlak mallarının, xüsusən birdəfəlik şprislərin istehsalı son illərdə pandemiya dövrünün pik mərhələsindən sonra sabitləşmə mərhələsinə keçib. Dünya üzrə 2021-2023-cü illər arasında tibbi istehsal təchizatının artım tempi 18 faizdən 6 faizə qədər azalıb. Bu tendensiya təkcə Azərbaycanda deyil, bir çox ölkədə müşahidə olunur. Səhiyyə sistemlərinin ehtiyatlarının artması və peyvənd kampaniyalarının tamamlanması nəticəsində birdəfəlik tibbi avadanlıqlara olan tələb nisbətən azalıb. Lakin yerli bazarda bu azalma dərəcəsinin daha yüksək olması struktur problemlərin, xüsusilə idxal komponentlərinə və istehsal xərclərinə bağlılığın daha güclü olduğunu göstərir.

Plastik və tibbi polimerlərin qiymətlərində beynəlxalq səviyyədə müşahidə olunan dəyişikliklər də istehsal xərclərinə birbaşa təsir göstərib. 2024-cü ilin sonlarından etibarən Asiya bazarlarında polipropilenin qiymətində 15 faizədək artım qeydə alınıb. Azərbaycanın istehsalçıları bu xammalı əsasən xaricdən idxal etdiyinə görə, valyuta məzənnələrinin dəyişməsi və logistik xərclərin artması istehsalın maya dəyərini yüksəldib. Belə şəraitdə müəssisələr ya istehsal həcmini azaldaraq xərcləri optimallaşdırmağa, ya da məhsul qiymətlərini artırmağa üstünlük verirlər. Birinci yanaşma hazırda daha çox müşahidə olunan ssenaridir.

Bununla yanaşı, dövlətin tibbi məhsulların yerli istehsalının artırılmasına dair strateji hədəfləri qüvvədə qalır. 2017-ci ildən fəaliyyət göstərən Pirallahı Sənaye Parkı ölkənin farmasevtika və tibbi texnologiyalar üzrə ixrac potensialını gücləndirməyi hədəfləyir. Şpris istehsalında müvəqqəti azalma bazarın yenidən tənzimlənməsi və istehsal səmərəliliyinin artırılması məqsədilə planlı optimallaşdırma kimi də qiymətləndirilə bilər. Çünki dövlət statistikasında satış gəlirlərinin artması istehsal azalmasına baxmayaraq, daha yüksək qiymət strategiyasının və bazar hədəflənməsinin tətbiq olunduğunu göstərir. Bu, istehsalın keyfiyyət və rentabellik göstəricilərinin həcmlə deyil, effektivliklə ölçülməyə başladığını sübut edir.

Eyni zamanda, regionda tibbi avadanlıq istehsalının genişlənməsi Azərbaycanın rəqabət mühitinə təsir edir. Türkiyə, İran və BƏƏ kimi ölkələrdə dövlət dəstəyi ilə qurulan yeni zavodlar regiondakı qiymət rəqabətini gücləndirib. Azərbaycanın bu sektorda davamlılığını qorumaq üçün əsas istiqamətlərdən biri ixracın artırılması və yerli məhsulun brend kimi mövqeləndirilməsidir. Rəqabət qabiliyyətinin qorunması üçün texnoloji yenilənmələr və istehsal avtomatlaşdırması vacib rol oynayacaq.

Ümumilikdə, 2025-ci ilin göstəriciləri tibbi şpris istehsalında qısamüddətli eniş tendensiyasına işarə etsə də, bu proses daha geniş sənaye restrukturizasiyasının bir hissəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Qlobal bazardakı sabitləşmə, yerli istehsal xərclərinin dəyişməsi və dövlətin yüksək dəyərli tibbi məhsullara keçid strategiyası fonunda yaxın illərdə bu sahədə daha dayanıqlı və keyfiyyət yönümlü istehsal modelinə keçid mümkündür. Azərbaycanın məqsədi təkcə daxili tələbatı ödəmək deyil, həm də regionda tibbi texnologiyaların ixracçısına çevrilməkdir. Bu istiqamətdə həyata keçirilən addımlar istehsal həcmlərindəki cari azalmanı gələcək inkişaf üçün zəruri mərhələ kimi şərh etməyə əsas verir.

Nuray,

Aznews.az