Azərbaycanda dizel yanacağının istehsalı 7 %-dən çox artıb - ŞƏRH

Bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanda əsas neft məhsullarının istehsalı üzrə qeydə alınan artım və struktur dəyişiklikləri ölkənin enerji sektorunda davam edən modernizasiya proseslərinin konkret nəticələrini nümayiş etdirir. Hesabat dövründə 2 milyon 109,3 min ton dizel yanacağının istehsalı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 7,2 % çox olmaqla bazarda yanacağa olan tələbatın həm daxili istehlak, həm də ixrac istiqamətləri üzrə sabitliyini təsdiq edir. Neft məhsullarının ümumi istehsal dəyərinin 4 milyard 562,7 milyon manata çatması isə emal sektorunun iqtisadi çəkisinin qorunduğunu və modernizasiya işlərinin istehsalın dəyərində özünü göstərdiyini ortaya qoyur. Ümumilikdə, əsas məhsullar üzrə müxtəlif istiqamətlərdə artım və azalma tendensiyalarının müşahidə olunması qlobal bazarlardakı dalğalanmalar, regional enerji tələbi və emal gücünün optimallaşdırılması kimi faktorlardan qaynaqlanan dinamik mənzərə formalaşdırır.

Dizel yanacağının istehsalında artım xüsusilə yükdaşıma, kənd təsərrüfatı və sənaye sektorlarının fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Qlobal trendlər göstərir ki, 2023–2024-cü illərdə dizel yanacağına olan tələb Avropa və Asiya bazarlarında artmaqda davam edib və bu artım əsasən logistik xərclərin yüksək qalması, qlobal təchizat zəncirlərində davam edən gərginlik və dəniz nəqliyyatının aktivliyinin güclənməsi ilə əlaqələndirilir. Bu baxımdan Azərbaycanın dizel istehsalını artırması daxili bazarın sabit təminatı və region üzrə rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Çağdaş sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrinin dizelə bağlılığı nəzərə alındıqda, istehsalın 7 %-dən çox genişlənməsi iqtisadi aktivliyin yüksəlməsi ilə uzlaşan təbii nəticə kimi dəyərləndirilir.

Mazut istehsalının 2,1 dəfə artması isə həm texnoloji modernizasiya prosesləri, həm də sənayenin bəzi sahələrində alternativ yanacaq növlərinə ehtiyacın yüksəlməsi ilə bağlı ola bilər. Qlobal enerji bazarında mazutun rolu son illərdə azalsa da, bəzi regionlarda, xüsusilə istilik təsərrüfatında və sənaye qurğularında onun istifadə həcmi tələbin mövsümi dəyişkənliyi nəzərə alınaraq yenidən artım göstərə bilir. Azərbaycanın mazut istehsalındakı sıçrayış, həmçinin NEZ-də aparılan modernizasiya işləri nəticəsində məhsul çeşidinin optimallaşdırıldığını və emal dərinliyinin artırıldığını göstərir.

Avtomobil benzininin 2 % azalması isə beynəlxalq tendensiyalarla paralel şəkildə qiymətləndirilə bilər. Son illər dünya üzrə hibrid və elektrik nəqliyyat vasitələrinin artması, yanacaq səmərəlilik normalarının sərtləşdirilməsi və nəqliyyat sektorunda modernləşmə prosesləri benzinin istehlakının artım tempini yavaşladıb. Azərbaycanda da avtomobil parkının yenilənməsi, ictimai nəqliyyatda enerji səmərəliliyinə keçid və şəhər içi mobilitedə dəyişikliklər benzin istehlakına təsir edən amillərdir. Bununla yanaşı, pandemiya sonrası dövrdə bəzi ölkələrdə benzinin istehsalının azaldılması ilə bağlı qlobal tendensiyalar da bu istiqamətdə Azərbaycanın istehsal dinamikası ilə uzlaşır.

Sürtkü yağlarında və neft bitumunda azalma isə daha çox bazarın texniki tərəfləri ilə bağlı olan dəyişiklikləri əks etdirir. Sürtkü yağlarının istehsalında əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 45,6 %-lik azalma avtomobil sənayesində və texnoloji avadanlıqlarda istifadə olunan məhsulların idxal-istehsal balansındakı yenilənmə ilə əlaqəli ola bilər. Qlobal bazarda yeni nəsil sintetik yağlara keçidin sürətlənməsi, texniki xidmət intervallarının uzadılması və avtomobil mühərriklərinin səmərəliliyinin artması yağlara tələbatı dəyişdirir. Neft bitumu istehsalında 9,8 %-lik azalma isə tikinti sektorundakı mövsümi və ya struktur dəyişikliklərdən qaynaqlana bilər, çünki qlobal olaraq bituma tələb əsasən infrastruktur layihələrinin həcmi ilə müəyyən edilir.

Maye qazlar, ağ neft və neft koksu istehsalında artım isə emal prosesinin müxtəlif mərhələlərində optimallaşdırma və rəqəmsal idarəetmə sistemlərinin tətbiqi ilə əlaqələndirilə bilər. Qlobal statistikaya görə, maye qaz istehsalına və istehlakına olan tələbat daha çox kimya sənayesi və istilik sistemlərinin yenilənməsi ilə artmaqdadır. Azərbaycanın burada 14,3 %-lik artımı məhz sənaye sahələrinin genişlənməsi və NEZ-in məhsul strukturunun tənzimlənməsi fonunda qiymətləndirilməlidir. Ağ neftdə 4,9 %-lik artım isə aviasiya və sənaye sektorlarının aktivliyini göstərən mühüm indikatorlardan biridir. Dünya üzrə 2023–2024-cü illərdə aviasiya yanacağına tələbat sürətlə yüksələrək pandemiya öncəsi səviyyəni üstələyib, buna paralel olaraq neft koksu kimi sənaye məhsullarında da istehsal genişlənməyə meyillidir.

Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunun modernizasiyası bu istehsal göstəricilərinin stabil və yüksələn xətt üzrə inkişafına birbaşa təsir göstərən əsas faktorlardandır. Zavodun "Avro-5" standartına uyğunlaşdırılması, emal dərinliyinin artırılması və xammal təminatının optimallaşdırılması yalnız daxili yanacaq bazarının tələbatının ödənməsi deyil, həm də ixrac potensialının güclənməsi baxımından mühüm rol oynayır. Qlobal enerji bazarının dəyişkənliyi fonunda müasir standartlara cavab verən yanacaq istehsalı ölkənin enerji təhlükəsizliyinin qorunmasında və iqtisadi rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsində strateji üstünlük yaradır.

Mövcud istehsal dinamikası göstərir ki, Azərbaycanın neft emalı sektoru həm daxili tələbatın təminatı, həm də ixrac imkanlarının genişləndirilməsi baxımından dayanıqlı inkişaf mərhələsinə qədəm qoyur. Müxtəlif məhsul növlərində müşahidə olunan fərqli istiqamətli dəyişikliklər sektorda optimallaşdırma və modernizasiya proseslərinin davam etdiyini təsdiq edir. Qlobal enerji bazarında baş verən dəyişikliklər fonunda istehsal strukturunun bu cür çevik olması ölkənin uzunmüddətli enerji strategiyasının dayanıqlığını dəstəkləyən mühüm amillərdən biridir.

Nuray,

Aznews.az