Metallurgiya və hazır metal məhsulları istehsalında azalma - ŞƏRH

2025-ci ilin yanvar-oktyabr aylarında ölkəmizin metallurgiya sənayesi və hazır metal məmulatlarının istehsalı üzrə ümumilikdə 1 milyard 51,7 milyon manatlıq məhsul istehsal olunub. Rəsmi statistikaya əsasən, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə hazır metal məmulatlarının istehsalı 10 faiz, metallurgiya sənayesi məhsullarının istehsalı isə 12,9 faiz azalıb. Əlavə olaraq, armatur istehsalı 20 faiz, polad tökmə 23,7 faiz, mis məftil 92,7 faiz, metaldan sair məmulatların istehsalı isə 30,9 faiz azalıb. Bu göstəricilər təkcə lokal səviyyədə deyil, həm də qlobal metallurgiya bazarının cari vəziyyəti ilə sıx bağlıdır.

Qlobal miqyasda 2025-ci ilin əvvəlindən metallurgiya sektoru ümumilikdə tələbin zəifləməsi və bazarda artan təkliflə üzləşib. Dünyada əsas polad istehsalçısı olan ölkələrdə, o cümlədən Çin, Hindistan və Rusiya kimi bazarlarda daxili və ixrac yönümlü istehsalın artması qiymətlərin azalmasına gətirib çıxarıb. Bu hal, xüsusilə xammal və enerji daşıyıcılarının qiymətlərindəki dalğalanmalarla birləşəndə, metallurgiya müəssisələrinin gəlirliliyini aşağı salır. OECD və digər beynəlxalq iqtisadi mərkəzlərin məlumatlarına görə, dünya üzrə polad istehsalı 2025-ci ildə təqribən 1,8 milyard ton səviyyəsində sabitləşəcək, lakin mənfəət marjası əvvəlki illərlə müqayisədə 15-20 faiz az olacaq. Belə bir şəraitdə istehsalın azalması həm iqtisadi, həm texnoloji, həm də struktur səbəblərlə izah oluna bilər.

İlk növbədə, metallurgiya sənayesində azalma əsasən daxili bazarda tələbin zəifləməsi ilə əlaqələndirilə bilər. Son iki ildə tikinti və infrastruktur sektorlarında aktivliyin müəyyən qədər yavaşıması, bu sahələrdə istifadə olunan armatur və polad məhsullarına olan sifarişlərin həcmini azaldıb. Armatur istehsalında 20 faiz, polad tökmədə isə 23,7 faiz azalma məhz bu kontekstdə izah olunur. Metal məhsulları istehsalı ilə bağlı azalmanın digər səbəbi istehsal xərclərinin artması və enerji qiymətlərində müşahidə edilən dəyişkənlikdir. Metallurgiya müəssisələri çox enerji tutumlu istehsal sahələridir və xammalın daşınma, əridilmə və emal proseslərində enerji məsrəfi yüksək olduğundan, xərclərin artması birbaşa rentabelliyə təsir göstərir.

Mis məftil istehsalında 92,7 faizlik azalma isə daha çox spesifik xarakter daşıyır və bu, həm dünya mis bazarındakı qiymət dəyişmələri, həm də istehsal gücünün azalması ilə bağlı ola bilər. Mis məhsulları əsasən ixracyönümlü istehsal sahələrində istifadə olunur və dünya bazarındakı rəqabətin güclənməsi Azərbaycanın ixrac həcmlərinə də təsir edib. Qeyd etmək lazımdır ki, son aylarda qlobal miqyasda misin qiymətləri bir ton üçün 9 min dollar civarından 7 min 800 dollara qədər enib. Bu, mis istehsal edən müəssisələrin mənfəətlilik səviyyəsini azaltdığından, bəzi hallarda istehsalın müvəqqəti azaldılması və ya dayandırılması kimi qərarlara gətirib çıxarır.

Metaldan digər məmulatların istehsalında 30,9 faizlik azalma isə əsasən ixrac yönümlü məhsulların rəqabət qabiliyyətindəki zəifləməni göstərir. Bu sektorda fəaliyyət göstərən müəssisələr dünya bazarlarında yüksək keyfiyyətli və texnoloji dəyəri olan məhsullar təklif edən ölkələrlə rəqabət aparır. Avropa və Asiyada texnoloji yeniliklər, “yaşıl metallurgiya” təşəbbüsləri və enerji səmərəliliyi tələbləri istehsal standartlarını yüksəldib. Buna görə də, ənənəvi texnoloji baza ilə fəaliyyət göstərən müəssisələrin rəqabət üstünlüyü tədricən azalır.

Analitik baxımdan bu proses bir tərəfdən qısamüddətli azalma kimi görünür, digər tərəfdən isə struktur islahatlarının zəruriliyini göstərir. Rəqəmsal istehsal texnologiyalarının tətbiqi, resursların səmərəli istifadəsi və əlavə dəyərli metal məhsullarının istehsalına keçid uzunmüddətli sabitlik üçün əsas istiqamətlər sayılır. Dünya bazarında son illərdə yüksək keyfiyyətli, yüngül, davamlı və təkrar emala uyğun metallara tələbat artır. Bu səbəbdən də istehsal strukturunun bu trendlərə uyğunlaşdırılması zəruridir.

Azərbaycan metallurgiya sənayesinin ümumi iqtisadi çərçivədə payı 3-4 faiz aralığında dəyişir və bu sektor iqtisadi şaxələndirmə baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Son dövrlərdə sənaye sahəsində ixrac yönümlü istehsalın gücləndirilməsi prioritet kimi müəyyən edilib. Buna görə də, 2025-ci ilin ilk on ayında müşahidə edilən azalma müvəqqəti dövri dalğalanma kimi qiymətləndirilə bilər. Lakin bu proses eyni zamanda sektorda innovasiyaların tətbiqini, xammal bazasının şaxələndirilməsini və məhsul portfelinin yenilənməsini daha aktual edir. Rəqabət mühitində qalmaq üçün texnoloji modernləşmə, eləcə də iqlim gündəliyinə uyğun “yaşıl metallurgiya” istiqamətində addımlar mühüm rol oynayacaq.

Nəticə etibarilə, 2025-ci ilin yanvar-oktyabr dövründə metallurgiya və metal məmulatları istehsalında azalma iqtisadi zəifləmənin yox, qlobal tendensiyalara uyğun adaptasiya mərhələsinin göstəricisi kimi qiymətləndirilə bilər. Qısa müddətdə bu azalmanın təsiri hiss olunsa da, uzunmüddətli perspektivdə sektorun daha rəqabətədavamlı, enerji səmərəli və texnoloji əsaslı inkişafı üçün şərait formalaşdıracaq. Əsas olan, bu keçid dövründə istehsalın dayanıqlılığını qorumaq və modernləşməni məqsədyönlü şəkildə davam etdirməkdir.

Nuray,

Aznews.az