Portuqaliyaya xam neft ixracı azalıb - ŞƏRH

Azərbaycanın Dövlət Gömrük Komitəsinin açıqladığı son rəsmi statistikaya əsasən, 2025-ci ilin yanvar-oktyabr aylarında ölkəmiz Portuqaliyaya 803 min 374 ton xam neft ixrac edib. Bu ixrac əməliyyatının dəyəri 430 milyon 730 min ABŞ dolları təşkil edib. Müqayisə üçün qeyd edək ki, bu göstəricilər ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə müvafiq olaraq 20,08 faiz (miqdar baxımından) və 31,75 faiz (dəyər baxımından) azalma deməkdir. Portuqaliya bu dövrdə Azərbaycanın neft ixracatının cəmi 3,87 faizini təşkil edib ki, bu da kifayət qədər aşağı pay hesab olunur. Ümumilikdə isə Azərbaycan bu 10 ayda 20 milyon 754 min ton xam neft və neft məhsulları ixrac edib və bu əməliyyatların dəyəri 10 milyard 849 milyon dolları ötüb. Bütün xarici ticarət dövriyyəsi 40 milyard 862 milyon dollar səviyyəsində qeydə alınıb və bunun 21 milyard dolları ixracın, 19 milyard dolları isə idxalın payına düşüb.

İlk növbədə, qlobal neft bazarındakı qiymət dalğalanmaları bu azalmanın mühüm səbəblərindən biridir. 2024-cü ilin ortalarından etibarən dünya neft bazarında qiymət volatilliyi artmış, ABŞ-ın strateji ehtiyatları artırması, Çin və Hindistan kimi böyük istehlakçıların idxalı optimallaşdırması, OPEC+ ölkələrinin hasilat siyasətində dəyişikliklər və yaşıl enerji keçidinin təsiri ilə neftə olan qlobal tələb bir qədər zəifləməyə başlamışdı. Bu şəraitdə Avropa İttifaqı ölkələri, o cümlədən Portuqaliya, enerji tədarükündə diversifikasiyanı prioritetə çevirərək müxtəlif mənbələrdən alternativ enerji və ya LNG (maye qaz) alımına üstünlük verməyə başlamışdır. Nəticədə, Azərbaycan neftinin bu bazardakı payında eniş müşahidə edilib.

Digər tərəfdən, Avropa İttifaqı çərçivəsində karbon neytrallığı məqsədlərinə uyğun olaraq 2030-cu ilə qədər fosil yanacaqlardan istifadənin əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması planlaşdırılır. Bu strategiya artıq bu günün ixrac göstəricilərinə təsir etməyə başlayıb. Portuqaliya kimi ölkələr enerji strukturunu dəyişdirməkdədirlər və xam neft alışı əvvəlki qədər prioritet təşkil etmir. Bundan əlavə, Portuqaliyanın enerji şirkətlərinin və emal zavodlarının texnoloji modernləşməsi, müəyyən keyfiyyət göstəricilərinə malik neft markalarına yönəlməsi də Azərbaycan neftinin rəqabət imkanlarını zəiflədə bilər.

Məsələnin iqtisadi tərəfinə gəldikdə isə, ixrac dəyərinin miqdardan daha sürətli azalması göstərir ki, Azərbaycan dünya bazarına daha ucuz qiymətə neft satmaq məcburiyyətində qalıb. Bu isə bir tərəfdən bazarın şərtlərinin sərtləşməsi, digər tərəfdən isə bəlkə də nəql və logistika xərclərinin artması ilə bağlıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın Avropaya çıxış üçün əsas istifadə etdiyi nəqliyyat marşrutları - Bakı-Tbilisi-Ceyhan və digər kəmərlər - müəyyən sabit xərclərlə fəaliyyət göstərir. Əgər son məhsulun satış qiyməti düşürsə, bu, ümumi rentabelliyə mənfi təsir göstərə bilər. Nəticə etibarilə, Azərbaycan neft ixracatçısı kimi qlobal bazarda həm qiymət, həm də həcmlər baxımından manevr imkanları daralmış vəziyyətdədir.

Eyni zamanda, bu mənzərə Azərbaycanın ümumi ticarət strategiyasının dəyişməkdə olduğunu da göstərir. İxrac və idxal nisbətinə baxsaq, hələ də müsbət ticarət saldosu qorunur, lakin neftin ümumi ixracda xüsusi çəkisi yüksək olaraq qalır. Bu asılılıq müasir iqtisadi çağırışlar baxımından risk olaraq qiymətləndirilə bilər. Məhz buna görə də Azərbaycan son illər ərzində qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəlik addımlar atır və ixrac coğrafiyasının şaxələndirilməsi üzərində çalışır. Bununla belə, qısa və orta müddətli dövrdə xam neft və qaz ölkənin büdcə gəlirlərinin əsas hissəsini formalaşdırmaqda davam edəcək.

Portuqaliya bazarındakı mövqeyin zəifləməsi Azərbaycanın digər Avropa ölkələri ilə neft ticarətində də oxşar tendensiyaların yaşana biləcəyi riskini artırır. Bu isə ölkəni yeni bazarlar tapmağa və ya mövcud bazarlarda rəqabət üstünlüklərini gücləndirməyə məcbur edə bilər. Məsələn, Asiya bazarları, xüsusilə də Hindistan, Çin, Pakistan kimi ölkələr bu baxımdan potensial istiqamətlər kimi qalır. Lakin bu bazarlara çıxışda da nəqliyyat məsafəsi, qiymət rəqabəti və siyasi-iqtisadi münasibətlər mühüm rol oynayır.

Portuqaliyaya neft ixracındakı azalma təkcə statistik göstərici deyil, eyni zamanda Azərbaycanın neft ticarətində yeni reallıqlarla üzləşdiyini göstərən siqnaldır. Bu reallıqlar isə qlobal enerji siyasətində dəyişən prioritetlər, bazarların transformasiyası və regional geosiyasi proseslərlə sıx bağlıdır. Azərbaycanın iqtisadi təhlükəsizliyini və ixrac mövqeyini qorumaq üçün enerji strategiyasının daha adaptiv və çevik şəkildə yenilənməsi vacib olacaq.

Nuray,

Aznews.az