İranda Rəisini kim əvəzləyəcək?

İran prezidenti İbrahim Rəisinin olduğu helikopter bazar günü, mayın 19-da Azərbaycan sərhədindən qayıdarkən qəzaya uğrayıb. Dağlıq ərazidə baş verən qəzanın yerini tapmaq saatlarla vaxt aparıb, minlərlə axtarış-xilasetmə qrupu soyuq, yağış və dumanla mübarizə aparıb. Axtarış-xilasetmə işlərinə Türkiyə tərəfindən göndərilən AKINCI silahlı pilotsuz uçuş aparatı gecə yarısı helikopterin qalıqlarının olduğu yeri aşkar edib.

ABŞ dünən helikopter qəzasında həyatını itirən İran prezidenti İbrahim Rəisi, İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahiyan və onu müşayiət edən nümayəndə heyəti üçün başsağlığı mesajı yayımlayıb. ABŞ Dövlət Departamentindən verilən yazılı açıqlamada, “ABŞ İranın şimal-qərbində baş verən helikopter qəzasında İran prezidenti İbrahim Rəisi, xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahian və digər nümayəndə heyəti üzvlərinin həlak olması ilə bağlı rəsmi başsağlığı verir. “İran yeni prezidentini seçərkən biz İran xalqını və onun insan haqları və əsas azadlıqlar uğrunda mübarizəsini dəstəklədiyimizi bir daha təsdiqləyirik”.

İran prezidenti İbrahim Rəisinin dünən helikopter qəzasında həlak olmasının ardınca birinci vitse-prezident Məhəmməd Muhbirin ev sahibliyi ilə seçki tarixinin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı iclas keçirilib. İclasda İran Ədliyyə Sisteminin rəhbəri Qulam Hüseyn Muhsin Ejei, parlamentin sədri Məhəmməd Baqir Qalibaf, prezidentin hüquq məsələləri üzrə müavini Məhəmməd Dehqan, Konstitusiyanın Keşikçilər Şurasının katibi Siamak Rahpeyk iştirak ediblər. Bildirilib ki, iclasda Konstitusiyanın 131-ci maddəsinin icrası və prezident seçkilərinin 50 gün müddətində keçirilməsi müzakirə olunub. Bundan əlavə, seçki prosesi, namizədlərin qeydə alınması, təbliğat və seçkilərin nə vaxt keçiriləcəyi ilə bağlı məsələlərə də baxıldığı bildirilib və imtahanlar nəticəsində prezident seçkilərinin keçirilməsinə qərar verildiyi bildirilib.

İran Konstitusiyasının 131-ci maddəsinə görə, prezident vəfat etdiyi təqdirdə vitse-prezident müvəqqəti olaraq vəzifəsinin icrasına başlayır. Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xameneinin təsdiqi ilə Məhəmməd Muhbit müvəqqəti olaraq vəzifəsinin icrasına başlayacaq.
Konstitusiyaya görə, Muhbirin vəzifəsi 50 ekspertdən ibarət komissiyaya rəhbərlik edərək ölkəni prezident seçkilərinə aparmaq olacaq. Şura sədri və Məhkəmə sədrinin də daxil olacağı komissiya 50 gün ərzində İranı seçkilərə aparmalıdır.
1955-ci il sentyabrın 1-də anadan olan Muhbir, Rəisi kimi bütün dövlət məsələlərində son sözü deyən Dini Lider Əli Xamneyiyə yaxın biri kimi tanınır. Muhbir 2021-ci ildə Rəisi prezident seçiləndə birinci vitse-prezident oldu. Mənbələrin Reuters agentliyinə verdiyi məlumata görə, o, oktyabr ayında Moskvaya səfər etmiş və Rusiya ordusunu daha çox pilotsuz təyyarə ilə təchiz etməyə razılaşan İran rəsmiləri komandasının üzvüdür. Komandanın tərkibinə İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun iki yüksək vəzifəli məmuru və Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının bir rəsmisi də daxil idi.

O, əvvəllər dini liderə bağlı “Setad” investisiya fondunun sədri olub. 2010-cu ildə Avropa İttifaqı onu "nüvə və ya ballistik raket fəaliyyətləri" ilə bağlılığı iddia edilən sanksiya tətbiq edilən şəxslər və təşkilatlar siyahısına daxil edib. İki il sonra onu siyahıdan çıxarıb 2013-cü ildə ABŞ Maliyyə Nazirliyi “Setad”ı və onun idarə etdiyi 37 şirkəti sanksiyaya məruz qalan qurumlar siyahısına əlavə edib.

Züriyə Qarayeva
Aznews.az portalının siyasi şərhçisi