Evtanaziyanın etik və psixoloji təhlili - Psixoterapevt ilə müsahibə

AzNews.az olaraq psixoterapevt Dilbər Bəhmənli ilə evtanaziya mövzusunda müsahibə etdik. Həmin müsahibəni təqdim edirik:

– Dilbər xanım, evtanaziya nədir və niyə bu qədər mübahisəli bir mövzudur?

Evtanaziya insanın dözülməz fiziki və psixoloji əzablar içində olduğu vəziyyətlərdə həyatına könüllü şəkildə son qoyulmasına verilən addır və bu səbəbdən həm etik, həm dini, həm də hüquqi baxımdan geniş müzakirələrə səbəb olur. Məsələnin əsas çətinliyi onun insan həyatına birbaşa müdaxilə etməsidir. Buna görə də evtanaziya mövzusu cəmiyyətdə müxtəlif baxışlarla qarşılanır və hər bir yanaşma öz daxilində emosional, mənəvi və hüquqi suallar doğurur.

– Etik baxımdan evtanaziyaya münasibət necə formalaşır?

Etik müzakirələr əsasən iki istiqamətə bölünür. Bir tərəfdə insanın öz bədəni və həyatı üzərində qərarvermə hüququna əsaslanan avtonomiya prinsipi dayanır. Bu baxışa görə, əgər şəxs sağalmaz xəstəlikdən əziyyət çəkir və həyat keyfiyyəti kəskin şəkildə aşağı düşübsə, onun öz əzabına son qoymaq seçiminə hörmət edilməlidir. Digər istiqamət isə həyatın toxunulmazlığı prinsipinə söykənir və burada həm dini yanaşmalar, həm də həkimin etik öhdəliyi olan insan həyatını qorumaq və zərər verməmək missiyası əsas olur. Bu iki prinsipin toqquşması evtanaziyanın ən böyük etik dilemmasını yaradır.

– Psixoloji tərəfdən evtanaziya istəyən insan hansı daxili prosesləri yaşayır?

Evtanaziya qərarı çox vaxt sadəcə “Ölmək istəyi” kimi görünür, lakin onun arxasında dərin psixoloji səbəblər dayanır. Xəstələr uzunmüddətli ağrı və tükənmə səbəbindən ümidlərini və öz həyatlarına nəzarət hissini itirə bilər və yaxınlarına yük olduqlarını düşünə bilərlər. Bəzən bu istək depressiv vəziyyətin nəticəsi olur və insan ümidsizliyin təsiri altında ölümə qərar verirmiş kimi görünür. Buna görə də psixoloji qiymətləndirmə çox vacibdir, çünki mütəxəssislər insanın həqiqətən həyatına son qoymaq istədiyini, yoxsa emosional çöküş nəticəsində belə danışdığını ayırd etməlidirlər.

– Evtanaziyanın qanuni olduğu ölkələrdə psixoloji qiymətləndirmə necə aparılır?

Hollandiyada, Belçikada və bir neçə digər ölkədə evtanaziya ciddi nəzarət altında həyata keçirilir. Bu prosesdə pasiyentlə psixoloq və psixiatr görüşür, insanın emosional vəziyyəti, qərarının sabitliyi, depressiyanın və ya hər hansı təzyiqin olub-olmaması diqqətlə araşdırılır. Qərarın tam şüurlu verildiyinə əmin olunmadan evtanaziya icra edilmir.

– Ailələr bu prosesdə hansı emosional vəziyyəti yaşayır?

Ailələr üçün bu seçim ağır emosional yük yaradır. Onlar bir tərəfdən sevdiklərinin əzab çəkməsini görür, digər tərəfdən evtanaziyaya razılıq verməklə doğru edib-etmədikləri sualı ilə yaşayırlar. Bu, çox zaman uzunmüddətli kədər və günahkarlıq hissləri doğurur. Buna görə də belə proseslərdən əvvəl ailələrin psixoloji dəstək alması çox vacibdir.

– Evtanaziyanın alternativ yolları varmı?

Bir çox hallarda evtanaziya istəyi insanın ağrılarının, psixoloji yükünün və ümidsizliyinin düzgün idarə olunmaması ilə bağlı olur. Palliativ tibbi xidmət, psixoterapiya, emosional dəstək, ailə terapiyası və psixoloji resursların artırılması nəticəsində insanlar çox vaxt yenidən yaşamaq arzusu tapa bilirlər. Depressiv vəziyyət aradan qalxdıqda isə evtanaziya istəklərinin əhəmiyyətli dərəcədə azaldığı müşahidə olunur.

– Sizin şəxsi mövqeyiniz necədir?

Psixoterapevt kimi mənim üçün əsas məsələ insanın ölüm qərarı verməzdən əvvəl bütün tibbi, psixoloji və sosial dəstək imkanlarından istifadə olunmasıdır. İnsan ümid hissini itirdikdə ölüm istəyi formalaşır, lakin ümid yenidən yarandıqda yaşamaq arzusu da geri qayıdır. Evtanaziya mövzusu əslində insanın yaşamaq gücünü itirdiyi məqamların dramatik ifadəsidir. Mənim prioritetim həmişə insanın əzabını azaltmaq, psixoloji gücünü bərpa etmək və onun seçimlərini sağlam şəkildə verə bilməsinə dəstək olmaqdır.

Nuray,

AzNews.az