"Halloween" bayramı mədəniyyət və iqtisadiyyata necə təsir edir? - ARAŞDIRMA

Halloween mədəniyyəti artıq təkcə Qərb dünyasının deyil, qloballaşan dünyanın ümumi hadisəsinə çevrilib. Qorxu və əyləncənin, mif və istehlakın qarışdığı bu bayram, son illərdə Azərbaycan da daxil olmaqla bir çox ölkələrdə mədəni və iqtisadi baxımdan yeni bir dalğa yaradıb. Əvvəllər əsasən Amerika və Avropa mədəniyyətinə xas olan bu gün, artıq yerli məkanda gənclərin sosiallaşma forması, kreativ sənaye üçün mövzu, marketinq üçün isə fürsət mənbəyinə çevrilir. Halloween-in dəyişən simvolikası və iqtisadi təsiri müasir mədəniyyətin necə çevrildiyini və istehlak davranışlarının necə qloballaşdığını göstərir.

Halloween-in tarixi kökləri qədim Kelt xalqlarının Samhain festivalına gedib çıxır. Bu festival mövsümün sonunu və qaranlıq dövrün başlanmasını simvolizə edirdi. Zamanla xristianlıqla sintez olunan bu mərasim 31 oktyabrda “All Hallows’ Eve” adını aldı və bu günə qədər qorunub. Lakin müasir Halloween artıq dini deyil, sosial və kommersiya yönümlü hadisəyə çevrilib. Balqabaq fiqurları, maskalar, şirniyyatlar və tematik musiqilər indi mədəniyyətin istehlak formasıdır. Amerikalılar bu bayrama hər il təxminən 12 milyard dollar xərcləyirlər, bu da Milad mövsümündən sonra ən yüksək bayram xərci sayılır.

Qloballaşma Halloween-in sürətli şəkildə müxtəlif ölkələrə yayılmasını təmin edib. İnternet, film sənayesi və sosial media bu bayramın vizual və emosional kodlarını qlobal miqyasda paylaşmağa imkan yaradıb. Netflix kimi platformalarda yayımlanan tematik seriallar, populyar musiqilər və vizual trendlər Halloween-i bir növ estetik təcrübəyə çevirir. Gənclər üçün bu, həm sosial hadisə, həm də özünüifadə vasitəsidir. Azərbaycanda da son illər restoranlar, klublar və ofis mərkəzləri Halloween konseptli tədbirlər təşkil edir. Kostyum icarəsi, dekorasiya və tematik fotozonalara tələbat hər il artır. Bu, bayramın təkcə mədəni deyil, həm də iqtisadi fəaliyyətin stimullaşdırıcısı olduğunu göstərir.

İqtisadi təsir müvəqqəti olsa da, çoxşaxəlidir. Kostyum, dekorasiya və aksesuar satışlarında oktyabr ayı ərzində 30-40 faiz artım müşahidə olunur. Bakıdakı ticarət mərkəzləri və kafe sektorunda Halloween mövsümü satış dövriyyəsini 15 faizədək artırır. Kiçik bizneslər üçün bu dövr marketinq aktivliyini yüksəltmək, yeni müştəri auditoriyası cəlb etmək və vizual tanınırlığı gücləndirmək imkanı yaradır. Bu tendensiya Qərbdə daha böyük miqyasda özünü göstərir. ABŞ Pərakəndə Ticarət Assosiasiyasının hesabatına görə, 2024-cü ildə Halloween alış-verişi orta statistik ailə üçün 108 dollara çatıb. Eyni zamanda reklam və media sektoru üçün də bu dövr brendlərin yaradıcı kampaniyalarla fərqlənməsi üçün pik nöqtə hesab olunur.

Azərbaycan brendləri də bu tendensiyaya addım-addım qoşulmağa başlayıb. Şirniyyat istehsalçıları, geyim mağazaları, kafe və restoranlar oktyabrın son günlərində vizual tərzlərini Halloween motivləri ilə yeniləyirlər. Sosial mediada “spooky season” və “halloween vibes” kimi paylaşımlar brend kommunikasiya strategiyasının bir hissəsinə çevrilir. Bu, həm istehlak davranışlarını stimullaşdırır, həm də brendlərin emosional əlaqə qurma imkanlarını artırır. Artıq bəzi gənclər üçün bu tədbirlər əyləncə olmaqla yanaşı, sosial məkanda öz fərdiliyini göstərmək fürsətidir. Kostyum seçimi, obraz yaratmaq və kollektiv tədbirlərdə iştirak bir növ özünüifadə forması kimi çıxış edir.

Halloween-in sosial funksiyası xüsusilə urban gənclik arasında daha aydın hiss olunur. Bayram, insanların gündəlik sosial rollarından çıxmasına, öz fantaziyalarını reallaşdırmasına və fərqli kimliklər sınağı keçirməsinə imkan yaradır. Sosial psixoloqlar bu prosesi “mədəni katarsis” kimi dəyərləndirirlər. Yəni, cəmiyyətin emosional yüklənməsini kollektiv şəkildə boşaltmaq imkanı. Həmçinin Halloween tədbirləri gənclər arasında kollektivlik və həmrəylik hissini gücləndirir. Azərbaycan kimi ailə və kollektiv dəyərlərin güclü olduğu cəmiyyətdə bu cür tədbirlər sosial balans üçün maraqlı bir format yaradır.

Bununla belə, Halloween-in yerli dəyərlərlə qarşılıqlı münasibəti də diqqətəlayiqdir. Bir çox ailələr üçün bu bayram hələ də qəribə və yad təsəvvür yaradır. Bunun səbəbi Halloween-in mənəvi deyil, əyləncə yönümlü olması və bəzi hallarda din və adət çərçivələrinə uyğun gəlməməsidir. Lakin gənc nəsil üçün bu, dini və ya mədəni toqquşma deyil, daha çox mədəni təcrübə kimi qəbul olunur. Beləliklə, Halloween Azərbaycanda tədricən “idxal edilmiş mədəniyyət” mərhələsindən “lokal adaptasiya” mərhələsinə keçir. Bu prosesin uğuru onun nə dərəcədə sosial dəyərlərlə uyğunlaşdırılacağından asılı olacaq.

Gələcəyə baxdıqda, Halloween kimi qlobal bayramların Azərbaycan kimi gənc və açıq cəmiyyətlərdə mədəni inteqrasiya potensialı böyükdür. Bu hadisələr yalnız istehlak deyil, həm də kreativ sənaye üçün ideya mənbəyidir. Dizayn, moda, reklam və turizm sektorları üçün belə tematik dövrlər yeni trendlərin yaranmasına şərait yaradır. Əgər mədəni təzahürlər milli xüsusiyyətlərə uyğunlaşdırılarsa, onlar sadəcə xarici təsir deyil, yeni ifadə forması kimi qəbul edilə bilər.

Nuray,

Aznews.az