Dünyanın ən çirkli şəhərləri və təmiz hava lüksünə çevrilən XXI əsr reallığı - ARAŞDIRMA

XXI əsrin şəhər həyatı inkişaf və innovasiyanın simvoluna çevrilsə də, eyni zamanda bəşəriyyətin ən ciddi ekoloji sınaqlarından biri ilə - hava çirkliliyinin artması ilə üz-üzədir. Dünyanın bir çox sənaye və nəqliyyat mərkəzlərində havadakı zərərli hissəciklərin səviyyəsi Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının müəyyən etdiyi təhlükəsiz göstəriciləri dəfələrlə aşır. Los-Anceles kimi iri şəhərlərdə PM2.5, azot dioksid və karbon monoksid kimi maddələrin konsentrasiyası insan sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradır. ÜST-nin son hesabatlarında qeyd olunur ki, hava çirkliliyinin təsiri hər il milyonlarla insanın vaxtından əvvəl ölümünə, tənəffüs və ürək-damar xəstəliklərinin artmasına səbəb olur.

Los-Ancelesin çirkli hava göstəriciləri xüsusilə diqqət çəkir. Burada avtomobil sıxlığı, sənaye fəaliyyəti, meşə yanğınları və şəhərin coğrafi relyefi nəticəsində yaranan tüstü toplanması havadakı toksik elementlərin miqdarını yüksəldir. Bu tendensiya təkcə ABŞ-da deyil, həm də Asiya və Avropanın bir çox regionlarında müşahidə olunur. Məsələn, Delhi, Pekin, Lahor və Karaçi kimi şəhərlər də havanın keyfiyyəti üzrə dünyanın ən çirkli əraziləri arasında yer alır. Asiya qitəsindəki bu vəziyyət sürətli urbanizasiya, yüksək əhali sıxlığı, enerji üçün kömürdən istifadə və nəqliyyat infrastrukturunun köhnəlməsi ilə əlaqələndirilir. Avropada isə bəzi sənaye zonaları, xüsusən də Polşa və Almaniyanın kömür bölgələri, qış aylarında çirklənmə səviyyəsini kəskin artırır.

Qlobal səviyyədə hava çirkliliyinin iqtisadi və sosial təsirləri də dərinləşir. Dünya Bankının məlumatına görə, yalnız 2023-cü ildə hava çirkliliyi səbəbilə qlobal iqtisadiyyat təxminən 8 trilyon ABŞ dolları dəyərində zərər görüb. Bu, qlobal ÜDM-in təxminən 6 faizinə bərabərdir. Havanın keyfiyyətinin pisləşməsi əmək məhsuldarlığını azaldır, səhiyyə xərclərini artırır və şəhərlərin turizm potensialına mənfi təsir göstərir. Bu səbəbdən bir çox ölkələr ekoloji modernizasiya və yaşıl enerji keçidi istiqamətində sistemli islahatlar həyata keçirir. Elektrikli nəqliyyatın payının artırılması, bərpa olunan enerji mənbələrinin genişləndirilməsi və şəhər planlamasında yaşıl zonaların artırılması artıq strateji prioritetlər sırasındadır.

Azərbaycan kontekstində də hava keyfiyyəti məsələsi aktual mövzulardandır. Bakıda havanın çirklənməsinə əsas təsir edən amillər arasında avtomobil sıxlığı, köhnə nəqliyyat vasitələrinin istismarı, tikinti tozu və sənaye tullantıları öndə gəlir. Rəsmi məlumatlara əsasən, paytaxtda atmosfer havasında bərk hissəciklərin (PM2.5 və PM10) səviyyəsi bəzi dövrlərdə ÜST-nin tövsiyə etdiyi normanı aşır. Bununla belə, son illərdə ekoloji nəzarətin gücləndirilməsi, ekoloji nəqliyyat konsepsiyasının inkişafı və “yaşıl enerji” təşəbbüsləri müsbət tendensiya yaradır. Xüsusən də Abşeron yarımadasında bərpa olunan enerji layihələrinin reallaşdırılması və elektrik nəqliyyat vasitələrinin dövriyyəyə çıxarılması istiqamətində dövlət proqramları hava çirkliliyinin azaldılmasına mühüm töhfə verə bilər.

Azərbaycanda ekoloji idarəetmə sahəsində görülən işlər həm də regional inteqrasiyanın bir hissəsi kimi önə çıxır. Cənubi Qafqaz regionunda ekoloji sabitlik və transsərhəd hava axınlarının idarə olunması məsələləri ölkələrarası əməkdaşlıq tələb edir. Bu baxımdan, Azərbaycanın beynəlxalq ekoloji razılaşmalarda iştirakı və iqlim məqsədlərinə uyğun addımlar atması mühüm əhəmiyyət daşıyır. Dövlət səviyyəsində qəbul edilən iqlim dəyişmələrinə adaptasiya planları və tullantı emissiyalarının azaldılması üzrə hədəflər milli təhlükəsizlik və sosial rifahla birbaşa bağlıdır.

Ümumilikdə, hava çirkliliyi XXI əsrdə təkcə ekoloji yox, həm də iqtisadi və sosial məsələ kimi dəyərləndirilməlidir. Gələcəyin şəhərləri üçün əsas çağırış texnoloji inkişafla təbiət balansını qorumaq, enerji istehlakında səmərəliliyi artırmaq və ekoloji maarifləndirməni gücləndirməkdir. Havanın təmiz qalması artıq lüks deyil, insan hüquqlarının və sağlam cəmiyyətin fundamental şərtidir. Bu istiqamətdə hər bir ölkənin üzərinə düşən məsuliyyət təkcə yerli yox, qlobal səviyyədə paylaşılan bir öhdəlik kimi qəbul olunmalıdır.

Nuray,

Aznews.az