Vergi güzəştlərinin nəticəyönümlü qiymətləndirilməsi iqtisadi idarəetmədə yeni mərhələ yarada bilər - ŞƏRH

Deputat Tahir Mirkişilinin parlament müzakirələrində səsləndirdiyi fikirlər vergi güzəştlərinin daha sistemli qiymətləndirilməsi, onların iqtisadi təsirinin ölçülməsi və dövlət dəstəyi mexanizmlərinin elmi əsaslarla yenilənməsi ideyasına yönəlir. Deputatın vurğuladığı kimi, güzəştlərin nəticələrinin hər üç ildən bir qiymətləndirilməsi, güzəşt alan müəssisələrin performans hesabatı təqdim etməsi və konkret sahələr üzrə güzəştlərin məhsuldarlıq, məşğulluq və ixrac kimi göstəricilərlə əlaqələndirilməsi həm şəffaflıq baxımından, həm də vergi bazasının genişlənməsi üçün əhəmiyyətli ola bilər. Eyni zamanda texnologiya yönümlü layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün dövlət və özəl sektorun birgə iştirakı ilə Texnoİnnovasiya Fondunun yaradılması təklif olunur.

Güzəştlərin effektivliyinin qiymətləndirilməsi ideyası qlobal təcrübədə uzun müddətdir tətbiq olunan yanaşmadır. OECD ölkələrində vergi xərcləri adlandırılan bu model hər il dövlət büdcəsinin tərkib hissəsi kimi ayrıca hesabat şəklində dərc olunur. Bu sənədlər güzəştlərin iqtisadi fəaliyyətə real təsirini ölçmək, dövlət dəstəyinin hansı sahələrdə daha səmərəli fəaliyyət göstərdiyini müəyyənləşdirmək üçün elmi əsaslı və ölçülə bilən metodologiyalar təqdim edir. Azərbaycanda belə bir sənədin hər üç ildən bir hazırlanması güzəştlərin məzmununu daha şəffaf formada ortaya qoymaqla yanaşı, dövlət xərclərinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi baxımından sistemli məlumat bazası formalaşdırar. Bu cür təhlil alıcı və istehsalçı davranışlarının dəyişməsini, güzəşt mexanizmlərinin hansı hallarda real nəticə verdiyini və hansı hallarda gözlənilən effekti yaratmadığını daha dəqiq göstərir.

ƏDV və mənfəət vergisi güzəştlərinin iqtisadi göstəricilərlə əlaqələndirilməsi struktur baxımından əhəmiyyətlidir. Məsələn, ixrac və məşğulluq üzrə güzəştlərin təsirinin ölçülməsi üçün müəssisələrin performans hesabatı təqdim etməsi həmin güzəştlərin nəticələrini daha şəffaf göstərər. Dünyada vergi güzəştlərinin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə tətbiq olunan mexanizmlər arasında nəticəyönümlü model geniş yayılıb. Bu çərçivədə müəssisə aldığı güzəştin əvəzində konkret iqtisadi nəticə ortaya qoyur. Deputatın diqqət çəkdiyi 272 adda xammal və aralıq malların idxal rüsumunun sıfırlanması barədə qərarın artıq ixrac göstəricilərində müsbət təsir yaratması bu yanaşmanın praktik nümunəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Rüsumların azaldılması yerli istehsalçılar üçün maya dəyərini aşağı salır, rəqabət qabiliyyətini artırır və beləliklə ixrac potensialını genişləndirir. Dünya Bankı və digər beynəlxalq qurumların təhlilləri də təsdiqləyir ki, xammal və komponentlər üzrə güzəştlər xüsusilə sənaye yönümlü iqtisadiyyatlarda ixracın strukturunu gücləndirən əsas vasitələrdən biridir.

Texnoİnnovasiya Fondunun yaradılması təşəbbüsü müasir iqtisadiyyatın yüksək texnologiyalar üzərində formalaşdığı bir dövrdə strateji addım kimi qiymətləndirilə bilər. Rəqəmsallaşma, süni intellekt, biotexnologiyalar və digər innovativ sahələrin genişlənməsi üçün həm risk kapitalına, həm də universitet və sənaye əməkdaşlığına əsaslanan maliyyə mexanizmlərinə ehtiyac var. Bu tip fondlar dünya təcrübəsində startap ekosisteminin inkişafı üçün əsas rol oynayır. Məsələn, Cənubi Koreya və Sinqapurda oxşar mexanizmlər innovasiya yönümlü layihələrin kommersiyalaşdırılmasını sürətləndirib və özəl kapitalın bu sahələrə marağını artırıb. Azərbaycanda belə bir fondun yaranması tədqiqatların maliyyələşmə imkanlarını genişləndirər, universitetlərin elmi potensialının iqtisadi dövriyyəyə daxil olmasına şərait yaradarkən, texnoloji layihələrin yerli bazarda daha sürətli inkişafına stimul verər.

Güzəştlərin üçillik qiymətləndirilməsi və nəticələrə əsaslanan mərhələli yenilənməsi vergi siyasətinin daha çevik və adaptiv olmasına imkan yaradar. Belə yanaşma güzəştlərin iqtisadi funksiyasını qorumağa, səmərəsiz mexanizmləri isə daha məqsədyönlü alternativlərlə əvəzləməyə imkan verər. Bu modelin tətbiqi dünya iqtisadiyyatında fiskal siyasətin əsas tendensiyası kimi çıxış edir və vergi bazasının genişlənməsində effektiv alət sayılır. Azərbaycanın iqtisadi siyasətində də optimallaşdırılmış güzəşt sistemi həm investisiya mühitinə müsbət təsir göstərər, həm də uzunmüddətli büdcə sabitliyinin möhkəmlənməsi baxımından məntiqli iqtisadi nəticələr formalaşdırar.

Ümumi yanaşma göstərir ki, güzəştlərin qiymətləndirilməsi, nəticəyönümlü fiskal modellərə keçid və innovasiya fondunun yaradılması iqtisadiyyatın struktur dərinliyini artırmağa, məhsuldarlıq əsaslı inkişaf xəttini gücləndirməyə xidmət edə bilər. Dövlət dəstəyi mexanizmlərinin elmi metodologiya üzərində yenilənməsi iqtisadi idarəetmənin şəffaflığını artırmaqla yanaşı, uzunmüddətli dövrdə vergi sisteminin daha dayanıqlı formalaşmasına töhfə verə bilər.

Nuray,

Aznews.az