Azərbaycan bank sektorunda sabitlik: Mərkəzi Asiyada NPL artarkən göstəricilər dəyişməz qaldı

2024-cü il Mərkəzi Asiya ölkələrinin bank sektorları üçün maraqlı və eyni zamanda ziddiyyətli bir mənzərə yaradıb. Asiya İnkişaf Bankının (ADB) açıqladığı son hesabatda qeyd olunur ki, region üzrə problemli kreditlərin (NPL – non-performing loans) ümumi həcmi artıb, lakin ölkələr üzrə dinamikalar fərqli olub. Ümumilikdə, Mərkəzi Asiyada problemli kreditlərin həcmi ötən illə müqayisədə 12,3% yüksələrək 4,6 milyard ABŞ dollarına çatıb. Maraqlıdır ki, məcmu həcmin artmasına baxmayaraq, orta NPL nisbəti 0,1 faiz bəndi azalaraq 2,7%-ə enib. Bu, regionun bəzi ölkələrində kreditlərin keyfiyyətinin yaxşılaşdığını, digərlərində isə problemli aktivlərin artmaqda davam etdiyini göstərir.

Azərbaycanın bank sektorunda vəziyyət sabit qalması ilə diqqət çəkib. 2024-cü ilin sonuna ölkədə problemli kreditlərin ümumi həcmi 0,39 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Bu, illik müqayisədə 6,6%-lik artım deməkdir. Lakin əsas məqam ondan ibarətdir ki, bu artım ümumi kredit portfelində xüsusi çəkiyə təsir göstərməyib və NPL nisbəti əvvəlki illərdə olduğu kimi 1,9% səviyyəsində qalıb. Bu göstərici region üzrə ən aşağı səviyyələrdən biri hesab olunur və Azərbaycanın bank sistemində risklərin idarə edilməsinin, həmçinin kredit portfelinin keyfiyyətinin qənaətbəxş olduğunu göstərir.

Regionda müqayisə aparıldıqda Azərbaycanın mövqeyi xüsusilə diqqətəlayiqdir. Ermənistan 1,2%-lik göstərici ilə ən yaxşı nəticəni nümayiş etdirərək Mərkəzi Asiya və qonşu region ölkələri arasında lider mövqedə qərarlaşıb. Qazaxıstanda problemli kreditlərin xüsusi çəkisi 3,1%, Özbəkistanda isə 3,9% olub. Bu göstəricilər həmin ölkələrin maliyyə sektorlarında hələ də həll olunmamış problemlərin olduğunu və risklərin yüksək qaldığını ortaya qoyur. Məsələn, Özbəkistanda yüksək NPL səviyyəsi ölkənin bank sistemində struktur islahatların hələ tam nəticə vermədiyini göstərir. Qazaxıstanda isə kredit portfelinin həcmi böyük olduğundan, hətta 3,1%-lik göstərici belə əhəmiyyətli məbləğdə problemli aktivlərin mövcudluğunu bildirir.

Azərbaycanın sabit mövqeyi bir neçə amillə izah oluna bilər. İlk növbədə, son illərdə ölkədə bank sektorunda həyata keçirilən islahatlar, tənzimləyici çərçivənin sərtləşdirilməsi və kapital tələblərinin gücləndirilməsi kredit risklərinin daha effektiv idarə olunmasına şərait yaradıb. İkincisi, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun genişlənməsi bankların kredit portfelini şaxələndirib, bu da risklərin müəyyən sahələrdə cəmlənməsinin qarşısını alıb. Üçüncüsü, Mərkəzi Bankın prudensial siyasəti və vaxtında müdaxilələri potensial risklərin böyüməsinin qarşısını alıb.

Əlavə olaraq, Azərbaycanın bank sektorunda problemli kreditlərin nisbətən aşağı səviyyədə qalması əhali və biznes arasında maliyyə intizamının yaxşılaşması ilə də bağlıdır. Kredit alanların ödəmə qabiliyyətini artırmaq üçün hökumətin və bankların həyata keçirdiyi dəstək mexanizmləri – restrukturizasiya proqramları, güzəştli kreditlər və dövlət zəmanətli layihələr – mühüm rol oynayıb. Digər tərəfdən, pandemiyadan sonrakı dövrdə iqtisadi sabitliyin təmin olunması, xüsusilə inflyasiyanın idarəolunan səviyyəyə salınması da bank sektoruna müsbət təsir göstərib.

Bununla belə, Azərbaycan üçün müəyyən çağırışlar mövcuddur. Problemli kreditlərin nominal həcmi artmaqda davam edir və bu, kreditləşmə bazarında ehtiyatlılıq tələb edir. Bank sektorunda rəqəmsallaşma, yeni maliyyə texnologiyalarının tətbiqi və kreditlərin daha çox istehlak seqmentinə yönəlməsi gələcəkdə risklərin strukturunu dəyişdirə bilər. Buna görə də, mövcud aşağı NPL nisbəti arxayınlıq yaratmamalıdır. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, risklərin davamlı idarə olunması üçün bankların kredit siyasəti konservativ qalmalı, iqtisadiyyatın real sektoruna yönələn maliyyələşmə mexanizmləri isə davamlı şəkildə dəstəklənməlidir.

Ümumilikdə, 2024-cü ilin nəticələri göstərir ki, Mərkəzi Asiya regionunda problemli kreditlərin həcmi artsa da, göstəricilərin ölkələr üzrə fərqliliyi diqqət çəkir. Azərbaycan və Ermənistan nisbətən sabit və idarəolunan vəziyyətdə olduqları halda, Qazaxıstan və Özbəkistan kimi ölkələrdə hələ də ciddi problemlər qalmaqdadır. Azərbaycanın bank sektoru üçün isə əsas üstünlük yalnız bugünkü göstəricilərlə məhdudlaşmır, həm də gələcəkdə sabitliyi qorumaq və risklərin böyüməsinin qarşısını almaq üçün formalaşdırılmış sağlam institusional baza ilə bağlıdır. Bu isə ölkənin maliyyə sabitliyi baxımından mühüm üstünlükdür və regionda Azərbaycanı etibarlı bank sistemi ilə seçilən ölkələrdən birinə çevirir.

AzNews.az