Çinin Yeni Dünya Nizamı

Qloballaşma və inteqrasiya eyni vaxtda inkişaf kursunu göstərir. Genişlənən bazarlar, daxili və xarici iqtisadiyyatlar, istehsalın bölüşdürülməsi və artan rəqabət təzyiqi kimi səbəblər ölkələri iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq qurmağa yönəldir. Bu səbəbdən ortaq siyasətlər çərçivəsində birgə hərəkət etməyin üstünlüklərindən faydalanmaq istəyən ölkələr üçüncü ölkə iqtisadiyyatlarına qarşı güc qazanmaq üçün iqtisadi inteqrasiyaya üz tuturlar. Bu inteqrasiyalar azad ticarət zonaları, gömrük ittifaqları, ümumi bazarlar, iqtisadi və siyasi birliklərlə nəticələnir. Bu baxımdan Çinin 2013-ci il etibarilə həyata keçirdiyi bir kəmər bir yol layihəsinin şərq və qərb arasında ortaya çıxa biləcək potensialı var. Bu çərçivədəki inkişaf "Çinin Yeni Dünya Nizamı" adlanır.
Çinin müasir İpək Yolu layihəsi kimi də tanınan “Bir kəmər bir yol” təşəbbüsü, İpək Yolu iqtisadi kəməri və 21-ci əsr dəniz İpək Yolu layihələrinin vahid layihə altında toplanmasına verilən addır. Bu layihə üzv ölkələr arasında kommersiya əlaqələrinin inkişafı, həmçinin mədəni, sosial və siyasi əməkdaşlığın qurulması üçün bir fürsətdir. Ölkələr qlobal rəqabət şəraitində yaşamaq, istehsal imkanlarını və rifahını artırmaq kimi məqsədlərlə iqtisadi inteqrasiyaya üz tuturlar. Bu gün Avrasiya coğrafiyasında iqtisadi birlik mərhələsinə qədəm qoyan yeganə inteqrasiya hərəkatı olan Avropa Birliyinə bənzər birlik yaratmaq cəhdləri müşahidə olunur. 2017-ci ilin mayında Pekində keçirilən “Bir kəmər, bir yol” Beynəlxalq Əməkdaşlıq Forumunda bu layihənin beynəlxalq inteqrasiya məqsədi açıq şəkildə ortaya çıxdı. Çinin bu məqsədinə uyğun olaraq, layihə marşrutu üzərində olan hər bir ölkə bir kəmər bir yol layihəsi ilə baş verə biləcək inteqrasiyaya namizəddir.
“Bir kəmər, bir yol” layihəsi Çinin istehsal etdiyi mal və xidmətləri dünyaya çatdıra biləcəyi qlobal logistika şəbəkəsi kimi görünür. Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü, tarix boyu müsbət imici yaradan İpək yolunun “yeni ipək yolu” adlandırılması və kommersiya ictimaiyyətinə təqdim edilməsi Çinin xarici bazarlarda əldə edə biləcəyi müsbət imicinə töhfə verir. Bundan əlavə, istehsal və mənşə qavrayışının dəyişdirilməsinə yönəlmiş bir strategiya olan MIC layihəsi “Bir kəmər, bir yol” layihəsi ilə bir-birini dəstəkləyir. “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü, Made In China layihəsi və Asiya İnkişaf Bankı kimi mühüm tikinti blokları ümumi strateji məqsədə xidmət edən mühüm konsepsiyalardır.
Bunlar onun həyata keçməsini təmin edən addımlardır. Bu baxımdan, Çin cari izafi tədarük və yeni sərmayələrlə fəaliyyət göstərmək istədiyi beynəlxalq bazarlarda davamlı inkişafa nail olmaq üçün daha çox iştirakçı siyasət yürütməlidir. Bu baxımdan, “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü Çinə bir çox yeni kommersiya tərəfdaşları qazanmaq imkanı verəcək və bu tərəfdaşlıqların daimi olmasını təmin edəcək strateji plan kimi şərh edilə bilər. Üzv ölkələr də bu təşəbbüsü xarici bazarların açılmasına və fərdi inkişaf siyasətinə əhəmiyyətli töhfə verə biləcək mühüm mənbə kimi görürlər. Digər tərəfdən, layihə ilə planlaşdırılan quru və dəniz yollarında ölkələr arasında xüsusi gömrük ittifaqı razılaşması edilə və ümumi məlumat bazası yaradılaraq gömrük prosedurları sürətləndirilə bilər. Bu sürətin həm də daşıma proseslərini qısaltması və xərc üstünlükləri təmin edəcəyi gözlənilir. Eyni zamanda, üzv ölkələrin iştirakı ilə vahid gömrük tarifi qəbul edilərsə, layihə ilə miqyas iqtisadiyyatları çərçivəsində xərclərin əhəmiyyətli dərəcədə azaldıla biləcəyi nəzərdə tutulur. Təbii ki, layihə ölkələri müəyyən iqtisadi maraqlara uyğun bir araya gətirsə də, ölkələri öz maraqları çərçivəsində müəyyən tədbirlər görməyə məcbur edə bilər. Bu tədbirlərdən ən diqqət çəkəni ölkələrin proteksionizm praktikalarından və alətlərindən istifadə etməsidir. Buna görə də, proteksionist təcrübələri qəbul edən ölkələr layihənin yaratdığı əlavə ticarət həcmini azalda bilər. Xüsusilə bəzi Qərb ölkələri Çinin yeni İpək Yolu çərçivəsində həyata keçirdiyi investisiya layihələri ilə dünya ticarətində təsirini artıracağından və inkişaf etməkdə olan ölkələrin böyük borclanmasına səbəb olacağından narahatdır. Lakin layihə ilə Çin və üzv ölkələrdən Azərbaycan və Türkiyə üzərindən Avropaya malların daşınması bu ölkələrin Avropa ilə xarici ticarət həcminə müsbət təsir göstərə bilər. Çinin MIC 2025 vizyonunun ucuz işçi qüvvəsindən ixtisaslı işçi qüvvəsinə keçidlə məhsul keyfiyyətini artıracağı gözlənilir. Ona görə də Azərbaycanın Avropa ilə xarici ticarət həcmini qorumaq üçün yeni iqtisadi siyasətlərin hazırlanması və aparıcı sektorlara verilən dəstəyin artırılması bu kontekstdə strateji əhəmiyyət kəsb edir.

Züriyə Qarayeva
Aznews.az portalının siyasi şərhçisi