Travmadan sonra şəxsiyyətin formalaşması: posttravmatik böyümə nədir?

İnsan təcrübəsinin ən paradoksal tərəflərindən biri odur ki, bəzən ən dərin ağrılar bizi ən yetkin, ən dərin və ən mərhəmətli formamıza çevirir. Travma dedikdə çoxları yalnız dağıdıcı nəticələri düşünür: qorxu, narahatlıq, yaddaş pozuntuları, etibar itkisi, emosional donuqluq və s. Amma psixologiyada “posttravmatik böyümə” anlayışı var — bu, insanın travmadan sonra özünü daha dərindən dərk etməsi, həyatın mənasını yenidən qurması, yeni dəyərlər və baxış bucağı qazanması prosesidir.

Posttravmatik böyümə travmanın özündən doğmur, o, travmanın yaratdığı sarsıntının içində mənanın axtarılması ilə yaranır. Bir insan sevdiyini itirdikdə, ağır xəstəlik yaşadıqda, qəza, müharibə və ya itki keçirdikdə, onun psixikası əvvəlki kimi qalmır. Lakin bəzi insanlar həmin dağılmış parçaları yenidən toplamaqla kifayətlənmir — onlar onları fərqli şəkildə birləşdirir. Həyat artıq əvvəlki kimi deyil, amma bu dəyişiklik bəzən insanın daha dərin, empatik və məqsədyönlü bir şəxsə çevrilməsinə gətirib çıxarır.

Posttravmatik böyümə beş əsas sahədə müşahidə olunur: şəxsi güc hissinin artması, münasibətlərin dərinləşməsi, həyatın mənasının dəyişməsi, yeni imkanların dərk olunması və mənəvi baxımdan yüksəliş. Travmadan sonra bəziləri “artıq heç nə eyni olmayacaq” deyə düşünür, amma bəziləri bu eyniliyin itməsini bir şans kimi görür. Artıq onlar bilirlər ki, həyat kövrəkdir, vaxt məhduddur və ən kiçik an belə dəyərlidir. Bu fərq, böyümə prosesinin başlanğıcıdır.

Elmi tədqiqatlar göstərir ki, posttravmatik böyümə ağrının yoxluğu ilə deyil, onunla birgə yaşamağı öyrənməklə baş verir. İnsan ağrının içində mənanı tapmağa çalışdıqca, beynin koqnitiv sistemləri hadisəni fərqli cür emal etməyə başlayır. Bu proses dərin introspeksiya, dəyərlərin yenidən tərtibatı və “nə üçün yaşayırıq?” sualına verilən fərqli cavabla müşayiət olunur. Əslində, posttravmatik böyümə insanın ən qaranlıq təcrübələrində işıq tapmaq bacarığıdır. O, travmanı silmir, amma onu şəxsiyyətin yeni bir qatına çevirir — sanki qırılmış bir vazanın çatlarını qızıl ilə doldurmaq kimi, yəni “kintsugi” fəlsəfəsində olduğu kimi.

Beləliklə, travmadan sağ qalmaq sadəcə yaşamaq deyil; o, dəyişmək, dərinləşmək və yeni mənəvi səviyyəyə qalxmaq prosesidir. Bu, ağrının içindən mənanı doğurmaqdır. Travma insanı sınır, amma eyni zamanda, o insana öz gücünü, dözümlülüyünü və bəzən də həqiqi kimliyini göstərir.

AzNews.az