Müasir cəmiyyətdə empatiya böhranı

Empatiya — yəni başqasının hisslərini anlama, onun dünyasına daxil ola bilmə qabiliyyəti — bəşəri əlaqələrin təməlidir. Amma müasir dövrdə bu duyğu sanki tədricən sönür. Rəqəmsal dövrün yaratdığı informasiya axını, sosial mediada daim görməyə alışdığımız ağrı, acı və ədalətsizlik kadrları bizdə bir növ hiss uyuşması yaradır. İnsan beyni emosional yüklənməni məhdud miqdarda daşıya bildiyindən, çoxlu kədər və zorakılıq təsvirləri ilə qarşılaşdıqda avtomatik müdafiə mexanizmi kimi laqeydlik formalaşdırır. Beləcə, empatiya yorulur, kövrək hisslər zərbəyə çevrilir və emosional məsafə dərinləşir.

Empatiya böhranının köklərində həm də fərdiyyətçiliyin artması dayanır. Müasir cəmiyyətlər insanı öz uğuruna, öz xoşbəxtliyinə, öz brendinə fokuslanmağa təşviq edir. “Özünü tap”, “özünü inkişaf etdir”, “özün üçün yaşa” kimi mesajlar sosial mediada motivasiya kimi təqdim olunur, amma bu yanaşma bəzən kollektiv dəyərləri, paylaşma və başqasının dərdinə şərik olma duyğusunu kölgədə qoyur. Nəticədə insan eqosentrik, lakin iç dünyası boşalmaqda olan bir varlığa çevrilir.

Empatiya böhranı yalnız fərdi səviyyədə deyil, sosial münasibətlərdə də hiss olunur. İnsanlar getdikcə bir-birini anlamaq əvəzinə, tez etiketləyir, mühakimə edir, qarşı tərəfin təcrübəsini yox, öz mövqeyini əsas sayır. Siyasətdə, ictimai diskursda, hətta ailə içi münasibətlərdə dialoq yox, monoloq hakimdir. Dinləmək bacarığı itirildikcə, empatiya zəifləyir, çünki empatiya başqasının hekayəsini dinləməkdən başlayır.

Elmi tədqiqatlar göstərir ki, empatiya həm bioloji, həm də mədəni faktordur. Beynin güzgü neyron sistemi başqasının hisslərini təqlid və anlama mexanizmini təmin edir. Lakin bu sistem yalnız real təmasda, baxış, səs və bədən dili vasitəsilə aktivləşir. Virtual əlaqələrdə bu komponentlər əksərən itir, buna görə də onlayn münasibətlərdə duyğusal rezonans azalır.

Empatiya böhranından çıxış üçün insanın əvvəlcə öz hisslərini tanımağı öyrənməsi vacibdir. Kim özünü hiss etmir, başqasını da hiss edə bilməz. Duyğusal savadlılıq, meditasiya, ədəbiyyat və incəsənət kimi sahələr empatiyanı bərpa etmək üçün güclü vasitələrdir, çünki onlar bizi başqa insanların dünyasına aparır. Hər dəfə bir hekayəni oxuyanda, bir filmə baxanda, bir dostun dərdini dinləyəndə beyin başqa bir insanın reallığını “sınaqdan keçirir”. Bu, sadəcə hiss deyil, həm də mənəvi məşqdir.

Empatiya yalnız cəmiyyətin deyil, bəşəriyyətin özünü qoruma instinktidir. Onsuz sosial bağlar çürüyür, insanlıq dəyəri itir. Hiss etmək zəiflik deyil — insan olmaqdır.

AzNews.az