Qərar vermə prosesi: intuisiya və rasional düşüncənin toqquşması

İnsan beyninin ən maraqlı sirlərindən biri qərarvermə prosesidir. Biz çox zaman düşünürük ki, qərarlarımızı məntiqlə veririk, amma əslində beyin rasional və emosional sistemlərin birgə oyunu ilə işləyir. “İntuisiyaya güvənmək” və ya “ağlın səsini dinləmək” arasında qalmaq — bu, beynin iki fərqli şəbəkəsinin mübarizəsidir.

Rasional sistem ön beyində, xüsusilə də prefrontal korteksdə yerləşir və analiz, müqayisə, nəticə çıxarma funksiyalarına cavabdehdir. İntuitiv sistem isə dərin limbik strukturlarda yerləşir və emosional təcrübələr, instinktiv reaksiyalarla idarə olunur. Maraqlısı odur ki, intuisiya çox vaxt illərlə toplanmış təcrübənin, yaddaşda saxlanmış nümunələrin və bədənin “emosional yaddaşı”nın nəticəsidir. Yəni intuisiya kor hiss deyil, sürətli, şüuraltı analizdir.

İnsan təcrübə qazandıqca, intuisiya güclənir, çünki beyin artıq oxşar situasiyalardan məlumat toplayır və gələcəkdə oxşar nümunələri “tanıyır”. Amma eyni zamanda, bu sistem səhv yönləndirə də bilər, çünki keçmiş emosional təcrübələr bəzən reallığı təhrif edir. Rasional düşüncə isə bu təhrifləri yoxlamağa çalışır, lakin bəzən çox analiz insanı qərarsızlığa salır — buna “paralizis by analysis” deyilir.

Müdriklik bu iki sistem arasında balans yaratmaqdır. Yalnız intuisiya ilə qərar verən impulsiv, yalnız məntiqlə qərar verən isə duygusuz olur. Ən sağlam qərarlar həm məlumat, həm hiss, həm də kontekstin birlikdə dəyərləndirildiyi zaman yaranır. Beyin elmində bu sintez “integrativ qərarvermə” adlanır və bu bacarığı inkişaf etdirmək mümkündür: düşünmək üçün zaman vermək, diqqəti sakitləşdirmək, emosional vəziyyəti müşahidə etmək və bədənin siqnallarına qulaq asmaq intuisiya ilə ağıl arasında körpü yaradır.

Əslində, qərar vermək təkcə düzgün variantı seçmək deyil, seçdiyin qərara sahib çıxmaq cəsarətidir. Çünki həyatın əksər hallarında mükəmməl seçim yoxdur, sadəcə nəticələri ilə barışmaq bacarığı var. Rasional analiz bəzən bizi qoruyur, intuisiya isə yönləndirir. Hər ikisi bir araya gələndə insan həm ağıllı, həm də dərin olur.

AzNews.az