Dərman asılılığı mədəniyyəti: özbaşına müalicə sağlam cəmiyyəti necə zədələyir?

Dərman asılılığı müasir dövrün səssiz, lakin çox təhlükəli problemlərindən biridir. Cəmiyyətin bir çox təbəqəsində özbaşına müalicə, yəni həkim təyinatı olmadan dərman qəbulu, artıq demək olar ki, adi bir vərdişə çevrilib. İnsanlar özlərini daha “sürətli” sağaltmaq, vaxt itirməmək, ya da həkimə müraciət etməmək üçün müxtəlif dərmanları məsuliyyətsiz şəkildə qəbul edirlər. Halbuki bu davranış qısamüddətli rahatlıq gətirsə də, uzunmüddətli baxımdan həm fərdi, həm də ictimai sağlamlıq üçün ciddi təhlükə yaradır.

Dərmanların yanlış və nəzarətsiz istifadəsi bədənə təkcə fiziki deyil, psixoloji asılılıq da yaradır. Ən çox yayılmış hallardan biri ağrıkəsicilərin, yuxu dərmanlarının, antibiotiklərin və sakitləşdiricilərin sui-istifadəsidir. İnsan orqanizmi bu dərmanlara alışdıqca onların təsiri zəifləyir, nəticədə daha güclü və daha çox miqdarda dərman qəbuluna ehtiyac yaranır. Bu, həm asılılıq dövrəsini yaradır, həm də bədənin təbii müdafiə mexanizmini zəiflədir. Bir müddət sonra dərman orqanizmin “yardımçısı” deyil, onun “hakimi”nə çevrilir.

Antibiotiklərin özbaşına istifadəsi bu problemin ən təhlükəli formalarından biridir. İnsanlar çox zaman sadə soyuqdəymə və ya virus infeksiyaları zamanı antibiotik qəbul edir, halbuki bu dərmanlar bakteriyalara qarşı təsirlidir, viruslara yox. Nəticədə, bakteriyalar antibiotiklərə qarşı davamlılıq qazanır və gələcəkdə bu dərmanlar təsirini itirir. Bu, təkcə fərdi deyil, qlobal təhlükədir – çünki antibiotikə davamlı bakteriyalar bütün cəmiyyət üçün ölümcül nəticələr doğura bilər.

Sakitləşdirici və yuxu dərmanları isə daha çox psixoloji asılılıq yaradır. İnsan gündəlik gərginlik, stress və narahatlıqdan azad olmaq üçün bu dərmanlara müraciət edir və müəyyən müddətdən sonra onsuz sakitləşə və yata bilmir. Beləliklə, dərman tədricən insanın daxili tarazlığını idarə edən bir vasitəyə çevrilir. Bu, həm psixoloji dayanıqlığın itirilməsinə, həm də sinir sisteminin pozulmasına gətirib çıxarır. Əslində isə problemin kökü dərmanda deyil, insanın stresslə və duyğularla mübarizə bacarığında olur.

Özbaşına dərman qəbulunun sosial tərəfi də az önəmli deyil. Cəmiyyətdə “hamı belə edir” düşüncəsi bu davranışı normallaşdırır. Qonşunun, tanışın, hətta aptek işçisinin məsləhəti bəzən həkim məsləhətindən daha çox etibar doğurur. İnsanlar tibbi təhsili olmayan şəxslərin sözünə inanaraq orqanizmlərinə ciddi zərər verə bilirlər. Xüsusilə sosial mediada yayılan “təbii müalicə üsulları” və ya “tez sağaldan dərman kombinasiyaları” kimi məlumatlar da təhlükəli yanlış istiqamətlər yaradır. İnformasiya bolluğu içində tibbi biliklərlə yanlış məsləhətləri ayırmaq çətinləşir və nəticədə insanların sağlamlıq mədəniyyəti pozulur.

Dərman asılılığı təkcə şəxsi sağlamlıq problemi deyil, səhiyyə sisteminə də ciddi yük yaradır. Həkimlər bu cür hallarda daha çətin müalicə prosesi ilə qarşılaşır, çünki orqanizm artıq bir çox dərmanlara qarşı reaksiya vermir. Həddindən artıq dərman istifadəsi qaraciyər, böyrək və mədə-bağırsaq sisteminə zərər vurur, hormonal balansı pozur və uzunmüddətli xroniki fəsadlara gətirib çıxarır. Bununla yanaşı, apteklərdə dərmanların sərbəst satılması və bəzi hallarda nəzarətsiz resept praktikası da problemi dərinləşdirir.

Bu vəziyyətdən çıxışın əsas yolu maarifləndirmə və məsuliyyət hissinin gücləndirilməsidir. İnsanlara dərmanların təsiri, yan təsirləri və qarşılıqlı reaksiyaları barədə daha geniş məlumat verilməlidir. Hər bir insan anlamalıdır ki, həkim təyinatı olmadan qəbul edilən hər bir dərman bədən üçün potensial təhlükə mənbəyidir. Həkimlərin və əczaçıların bu sahədəki rolu yalnız müalicə və satışla məhdudlaşmamalı, həm də maarifləndirmə yönümlü olmalıdır.

Nəticə etibarilə, dərman asılılığı cəmiyyətin sağlam düşüncə mexanizminə təsir edən dərin bir problemdir. Dərman tibb elminin nailiyyəti, insan həyatını xilas edən vasitədir, amma o, məqsədsiz və nəzarətsiz istifadə olunduqda öz xeyrindən çox zərər gətirir. Sağlam cəmiyyətin formalaşması üçün insanların dərmanlara deyil, həkimə və düzgün tibbi qərarlara güvənməyi öyrənməsi vacibdir. Əsl şəfa dərmanda deyil, düzgün düşünülmüş yanaşmadadır.