Rəqəmsal dövrdə həkim–pasiyent münasibətləri: onlayn tibbin üstünlükləri və riskləri

Rəqəmsal texnologiyaların sürətlə inkişaf etdiyi müasir dövrdə tibb sahəsi də bu prosesdən kənarda qalmayıb. Artıq həkimlə görüşmək, analiz nəticələrini paylaşmaq, diaqnoz almaq və hətta müalicə planını izləmək üçün bəzən xəstəxanaya getmək belə lazım deyil. Telemedisina, onlayn konsultasiyalar və elektron reseptlər insanların həyatını asanlaşdırır, vaxt itkisinin qarşısını alır və səhiyyə xidmətlərini daha əlçatan edir. Lakin bu rahatlığın arxasında həm sosial, həm etik, həm də tibbi risklər də gizlənir.

Onlayn tibbin ən böyük üstünlüyü onun əlçatanlığıdır. Uzaq bölgələrdə yaşayan, hərəkət məhdudiyyəti olan və ya müəyyən səbəbdən həkimə gedə bilməyən insanlar üçün bu sistem həyat qurtaran bir imkan yaradır. Eyni zamanda, xəstələr istədikləri ixtisas sahəsində olan mütəxəssislə fərqli şəhər və ölkələrdən də əlaqə saxlaya bilirlər. Bu, xüsusilə pandemiya dövründə öz aktuallığını sübut etdi. Telemedisina səhiyyə sisteminin davamlılığını təmin etdi, xəstəxanalarda sıxlığı azaltdı və infeksiya riskini minimuma endirdi.

Digər tərəfdən, rəqəmsal tibb vaxt və resurs qənaətinə səbəb olur. Onlayn görüşlər həkimlərin iş qrafikini optimallaşdırmağa, pasiyentlərin isə saatlarla növbə gözləmədən xidmət almasına imkan verir. Analiz nəticələrinin elektron sistemlərdə saxlanması və izlənməsi də səhvlərin sayını azaldır, məlumatın təhlükəsizliyini artırır. Süni intellekt alqoritmləri bəzi ilkin diaqnozlarda həkimlərə dəstək olur, beləliklə qərarvermə prosesi daha operativləşir.

Lakin bütün bu müsbət tərəflərlə yanaşı, insani ünsiyyətin azalması onlayn tibbin ən böyük çatışmazlıqlarından biridir. Həkimlə xəstə arasında yaranan etimad, empatiya və emosional əlaqə ekran vasitəsilə tam qurulmur. Xəstə bəzən özünü “rəqəmsal sistemin” bir hissəsi kimi hiss edir, emosional dəstək ala bilmir. Halbuki psixoloji rahatlıq və həkimə inam müalicənin gedişində böyük rol oynayır. Bu səbəbdən rəqəmsal tibbin inkişafı insani dəyərləri texnologiyanın kölgəsində qoymamalıdır.

Digər risk isə məlumat təhlükəsizliyi ilə bağlıdır. Elektron tibbi sənədlər, analiz nəticələri və şəxsi məlumatlar onlayn mühitdə saxlandığından, kibertəhlükələrə qarşı ciddi qoruma mexanizmləri tələb olunur. Pasiyent məlumatlarının sızması həm etik, həm hüquqi, həm də psixoloji fəsadlar doğura bilər. Bu səbəbdən rəqəmsal səhiyyə sistemlərinin təhlükəsizliyi dövlət və səhiyyə müəssisələri üçün prioritet məsələ olmalıdır.

Rəqəmsal tibbin yayılması həm də həkim peşəsinin mahiyyətinə təsir göstərir. Texnologiyanın artan rolu bəzi hallarda həkimlərin qərarvermə məsuliyyətini azaldır, çünki alqoritmlər artıq müəyyən hallarda ilkin qiymətləndirməni aparır. Bu, bir tərəfdən dəqiqliyi artırsa da, digər tərəfdən həkimin təcrübəsinə və instinktinə əsaslanan “insani diaqnoz” anlayışını zəiflədə bilər.

Nəticə olaraq, rəqəmsal tibb nə tam xeyir, nə də tam təhlükədir. O, səhiyyənin gələcəyini formalaşdıran vacib bir mərhələdir, lakin bu prosesdə texnologiyanın insani dəyərləri əvəz etməsinə imkan vermək olmaz. Tibb elmi yalnız cihazların və proqramların deyil, həm də anlayışın, empatiyanın və insanlığın üzərində qurulub. Həkimlə xəstə arasında ekran olsa belə, əlaqənin mərkəzində yenə də insan qalmalıdır.

AzNews.az