Stress və immun sisteminin əlaqəsi: zehni gərginlik bədəni necə zəiflədir?

İnsan orqanizmi möhtəşəm bir tarazlıq üzərində qurulub. Bədənin hər bir sistemi bir-biri ilə əlaqədə işləyir və bu harmoniyanın qorunması sağlamlığın əsas şərtidir. Lakin bu balansı pozan ən güclü amillərdən biri stressdir. Stress sadəcə zehni narahatlıq deyil — o, bütün orqanizmə təsir edən bioloji reaksiyadır. Qısa müddətli stress bədəni hərəkətə hazırlayır, amma uzunmüddətli və davamlı stress orqanizmi tükəndirir, xüsusilə də immun sistemini zəiflədir.

İmmun sistem insanın təbii müdafiə qalxanıdır. O, viruslara, bakteriyalara və bədənə yad olan hər bir zərərli amilə qarşı reaksiya göstərir. Lakin stress zamanı beyin bu sistemin fəaliyyətini dəyişir. Gərginlik anında orqanizmdə “kortizol” və “adrenalin” kimi stress hormonları ifraz olunur. Qısa müddətdə bu hormonlar orqanizmi qorumağa kömək edir — məsələn, təhlükə anında bədəni döyüşə və ya qaçmağa hazırlayır. Amma əgər bu vəziyyət daimi hala çevrilərsə, kortizol səviyyəsi uzunmüddətli şəkildə yüksək qalır və bu, immun sisteminin normal fəaliyyətini pozur.

Davamlı stress zamanı immun hüceyrələrin fəaliyyəti zəifləyir, orqanizm viruslara və bakteriyalara qarşı daha müdafiəsiz olur. Bu, insanın tez-tez soyuqlaması, infeksiyalara qarşı dözümsüzlük göstərməsi və yaraların gec sağalması ilə özünü büruzə verir. Stressin immun sisteminə təsiri təkcə xəstəliklərə meyilliliklə bitmir; o, həm də xroniki xəstəliklərin gedişini ağırlaşdırır. Məsələn, şəkərli diabet, ürək-damar problemləri və hətta bəzi onkoloji xəstəliklər stresin təsiri ilə daha da aktivləşə bilər.

Stressin immun sistemini zəiflətməsinin bir səbəbi də yuxu, qidalanma və həyat ritmini pozmasıdır. Gərginlik içində olan insanın yuxusu səthi və nizamsız olur, bədən bərpa olunmaq üçün kifayət qədər zaman tapmır. Qidalanma rejimi pozulur, insan ya çox yeyir, ya da iştahasız olur. Vitamin və mineral çatışmazlığı da immun hüceyrələrin istehsalını azaldır. Beləcə, bir-birinə bağlı zəncirvari proses bədənin müdafiə gücünü yavaş-yavaş sındırır.

Zehni gərginlik həm də bədənin iltihab səviyyəsini yüksəldir. Elmi araşdırmalar göstərir ki, uzunmüddətli stress orqanizmdə xroniki iltihabi prosesləri aktivləşdirir. Bu, o deməkdir ki, bədən öz hüceyrələrinə qarşı da “müharibə” aparmağa başlayır. Belə vəziyyətlərdə autoimmun xəstəliklərin yaranma riski artır — məsələn, revmatoid artrit, lupus və hətta bəzi dəri problemləri (ekzema, psoriaz) stresslə sıx bağlıdır.

İmmun sistemin qorunması üçün stressin idarə olunması həyati əhəmiyyət daşıyır. Bunun üçün zehni və fiziki balansın bərpası vacibdir. Dərin nəfəs məşqləri, meditasiyalar, təbiətdə vaxt keçirmək, bədən hərəkətləri və sosial əlaqələrin gücləndirilməsi kortizol səviyyəsini azaldır, orqanizmi sakitləşdirir. Gülmək, musiqiyə qulaq asmaq, sevdiyin insanlarla ünsiyyət qurmaq kimi sadə, lakin təsirli üsullar immun sisteminin fəaliyyətini bərpa edə bilər. Çünki beyində yaranan pozitiv emosiyalar bədənin hər hüceyrəsinə müsbət siqnallar göndərir.

Stressi tamamilə aradan qaldırmaq mümkün olmasa da, ona qarşı münasibəti dəyişmək mümkündür. Əsas məsələ stresdən qaçmaq deyil, onunla sağlam şəkildə davranmağı öyrənməkdir. Hər bir gərginlik bədənin siqnalıdır — dayan, nəfəs al, tarazlığı bərpa et. İnsan sakit olduqda, immun sistemi də daha möhkəm olur.

Sağlamlıq yalnız xəstəliksizlik deyil, həm də zehni rahatlıq deməkdir. Bədənin müdafiə qüvvəsi beyində başlayır. Həyatın ritmini, düşüncəni və hissləri idarə etməyi bacaran insanın orqanizmi də güclü olur. Stressin təsirini azaldan hər bir addım, əslində, immun sisteminə verilən bir hədiyyədir.

AzNews.az