Strateji valyuta ehtiyatlarının artımı: Azərbaycanın maliyyə dayanıqlığının yeni mərhələsi - ŞƏRH

Oktyabrın 1-nə olan məlumata görə, Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları 81 milyard 472,2 milyon ABŞ dollarına yüksəlib. Bunun 86,1 faizi Dövlət Neft Fondunun, 13,9 faizi isə Mərkəzi Bankın payına düşür. Üçüncü rüb ərzində ehtiyatların ümumi məbləği 3,8 milyard dollar və ya 4,9 faiz artıb. Son bir ildə isə artım tempi 10,85 faiz təşkil edib ki, bu da əsasən enerji ixracı gəlirlərinin sabit qalması, valyuta bazarındakı tarazlıq və büdcə intizamının qorunması ilə əlaqədardır.

Azərbaycanın valyuta ehtiyatlarının artımı bir neçə paralel istiqamətdə iqtisadi sabitliyə təsir göstərir. İlk növbədə bu, milli iqtisadiyyatın xarici təzyiqlərə qarşı dayanıqlığını artırır. Qlobal miqyasda geosiyasi gərginliklərin, enerji qiymətlərində dalğalanmaların və inflyasiya təzyiqlərinin davam etdiyi bir şəraitdə yüksək valyuta ehtiyatları ölkənin maliyyə təhlükəsizliyi üçün mühüm zərurətdir. 81 milyard dollarlıq göstərici Azərbaycanın ümumi daxili məhsulunun təxminən 130 faizinə bərabərdir ki, bu da beynəlxalq təcrübədə çox güclü likvidlik səviyyəsi hesab olunur. Beynəlxalq Valyuta Fondu ölkələrin xarici borc öhdəliklərinin və idxal xərclərinin 6-8 aylıq qarşılanma qabiliyyətini optimal sayır, Azərbaycan isə bu kriteriyanı xeyli üstələyir.

Ehtiyat artımında Dövlət Neft Fondunun rolu həlledici olub. 2024-2025-ci illərdə enerji ixracı üzrə sabit qiymətlər və hasilat səviyyəsinin qorunması Fondda valyuta axınlarını gücləndirib. Fondun ehtiyatlarının illik 13,7 faiz artması, Mərkəzi Bankın portfelindəki kiçik azalmaya baxmayaraq, ümumi tendensiyanın müsbət istiqamətdə qalmasını təmin edib. Bununla belə, Mərkəzi Bankın ehtiyatlarının 4,1 faiz azalması onun valyuta bazarına intervensiyalar aparması və manatın sabit məzənnəsinin qorunması məqsədilə həyata keçirilən əməliyyatlarla izah oluna bilər. Bu, bir tərəfdən valyuta sabitliyini təmin etsə də, digər tərəfdən ARDNF-in artan ehtiyatları fonunda makroiqtisadi balansı qoruyur.

Qlobal təcrübədə strateji ehtiyatların artımı həm də investisiya və kredit reytinqlərinə birbaşa təsir edən amildir. Azərbaycanın ehtiyatlarının bu səviyyəyə çatması Fitch, S&P və Moody’s kimi beynəlxalq reytinq agentliklərinin hesabatlarında ölkənin suveren reytinqinin sabit qalmasını dəstəkləyən əsas faktorlardan biri hesab olunur. Güclü valyuta ehtiyatı hökumətə həm maliyyə manevr imkanlarını artırır, həm də xarici borclanmanı ucuzlaşdırır. Bununla yanaşı, Neft Fondunun portfel idarəçiliyində beynəlxalq diversifikasiya və gəlirlilik balansının saxlanması Azərbaycanın uzunmüddətli maliyyə davamlılığını möhkəmləndirir.

Ehtiyatların artımının iqtisadi siyasətə təsiri həm də antiinflyasiya istiqamətində özünü göstərir. Güclü valyuta ehtiyatı Mərkəzi Banka bazarda tələb-təklif balansını tənzimləmək, idxal qiymət artımlarının təsirini yumşaltmaq və manatın sabitliyini qorumaq imkanı verir. Bu, xüsusilə qlobal ərzaq və enerji qiymətlərində dalğalanmaların müşahidə olunduğu dövrdə əhəmiyyətlidir. Eyni zamanda, yüksək ehtiyat səviyyəsi hökumətin qeyri-neft sektorunda islahatlara və infrastruktur layihələrinə daha cəsarətli şəkildə yönəlməsinə şərait yaradır, çünki maliyyə dayanıqlığı riskləri minimuma enir.

Strateji ehtiyatların artımı həm də Azərbaycanın regional iqtisadi nüfuzunun möhkəmlənməsinə səbəb olur. Qonşu ölkələrin valyuta ehtiyatları ilə müqayisədə Azərbaycanın göstəriciləri əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir. Məsələn, Gürcüstanın valyuta ehtiyatları təxminən 5 milyard dollar, Ermənistanın isə 4 milyard dollar səviyyəsindədir. Bu fərq Azərbaycanın makroiqtisadi idarəetmə qabiliyyətini və enerji gəlirlərinin səmərəli yönləndirilməsini əks etdirir.

Nəticə etibarilə, Azərbaycanın strateji ehtiyatlarının artımı təkcə maliyyə sabitliyi göstəricisi deyil, həm də iqtisadi müstəqilliyin və siyasət manevr imkanlarının genişlənməsi deməkdir. Dövlət Neft Fondunun güclü mövqeyi, Mərkəzi Bankın tənzimləyici siyasəti və fiskal intizamın qorunması ölkəni yaxın illərdə qlobal maliyyə dəyişikliklərinə qarşı daha dayanıqlı mövqedə saxlayacaq. Bu dinamikanın qorunması, eyni zamanda, Azərbaycanın iqtisadi modernləşmə strategiyasının uzunmüddətli məqsədlərinə - qeyri-neft sektorunun inkişafı və investisiya axınlarının artırılması kimi hədəflərə real təminat yaradır.

Nuray,

Aznews.az