Mədəni irsin rəqəmsal dövrdə qorunması və süni intellekt çağırışı - ŞƏRH

Mədəniyyət nazirinin müavini Murad Hüseynov beynəlxalq konfransda çıxışı zamanı süni intellektin yaratdığı yeni reallığın mədəniyyət sektorunda həm fürsətlər, həm də həssaslıq tələb edən məsələ olduğunu bildirib. O, diqqəti müəllif hüquqlarının qorunmasına, yaradıcı insanların əməyinin qiymətləndirilməsinə və kiçik dillər ilə folklor irsinin qlobal rəqəmsal axında itib getməməsi üçün institusional addımların əhəmiyyətinə yönəldib. Nazirlik tərəfindən rəqəmsal arxivlər, ənənəvi sənət nümunələrinin analizi və milli irsin rəqəmsallaşdırılması istiqamətində geniş işlərin aparıldığı vurğulanıb.

Qlobal miqyasda süni intellektin mədəniyyətə təsiri uzun müddətdir müzakirə olunan məsələlərdən biridir, xüsusilə də müəlliflik hüquqlarının necə yenilənəcəyi, yaradıcılıq prosesinin hansı həddə avtomatlaşacağı və kiçik mədəniyyətlərin rəqəmsal məzmunlarda hansı paya sahib olacağı ilə bağlı suallar aktuallığını qoruyur. Hazırda süni intellekt alqoritmlərinin böyük hissəsi geniş auditoriyaya malik dillərin və mədəniyyətlərin məlumatları üzərində formalaşır, bu isə UNESCO və WIPO kimi qurumların hesabatlarında da qeyd olunduğu kimi mədəni müxtəliflik üçün risk yaradan tendensiyalardandır. İnformasiya axınında dominant mədəniyyətlərin öndə olması nəticəsində məhdud danışan sayına malik dillər, regional ədəbiyyat nümunələri və folklor ənənələri qlobal rəqəmsal platformalarda daha az görünür, bu isə həm kulturoloji, həm də iqtisadi baxımdan təsir doğura bilər, çünki yaradıcı sənayelərdə məzmunun tanınması birbaşa iqtisadi dəyər formalaşdıran amillərdəndir.

Azərbaycanın mövcud siyasəti bu kontekstdə qlobal tendensiyalara uyğun şəkildə formalaşır. Mədəni irsin rəqəmsallaşdırılması həm qoruma mexanizmi yaradır, həm də yerli yaradıcılıq nümunələrinin beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün informasiya əlçatanlığını artırır. Xalça motivlərinin kataloqlarla rəqəmsal bazalara daxil edilməsi, muğam məktəblərinin arxivləşdirilməsi və nağıl mətnlərinin e-mənbələrə köçürülməsi kimi addımlar milli yaradıcılığın süni intellekt əsasında çalışan sistemlərdə təmsil olunma səviyyəsini yüksəltməyə imkan verir. Bu, həm də gələcəkdə yaradıcı sənayelərin iqtisadi dəyərinin artırılması baxımından önəmlidir, çünki rəqəmsal kontent dövriyyəsinin böyük hissəsi artıq məhz süni intellekt tərəfindən formalaşan platformalarda cəmlənir.

Müəllif hüquqlarının qorunması məsələsi də yeni mərhələyə qədəm qoyur. Bir çox ölkədə AI tərəfindən yaradılmış məzmunun hüquqi statusu ilə bağlı müzakirələr davam edir və bu sahədə həm texnoloji, həm də hüquqi yeniliklər labüd görünür. Yaradıcı insanların əməyinin qorunması yalnız etik deyil, həm də iqtisadi zərurətdir, çünki mədəniyyət sektorunun qlobal bazar həcmi 2 trilyon dollara yaxın olan yaradıcı sənayelər sisteminə bağlıdır. Bu kontekstdə Azərbaycanın öz müəlliflik bazasını rəqəmsal formatda gücləndirməsi həm yerli sənətkarların, həm mədəni irs daşıyıcılarının, həm də yeni nəsil yaradıcıların mövqeyini möhkəmləndirən amildir.

Süni intellektin mədəniyyətə inteqrasiyası balanslı yanaşma tələb edir, çünki texnoloji imkanlardan yararlanmaqla yanaşı yaradıcı insanların rolu, intellektual mülkiyyətin qorunması və mədəni müxtəlifliyin davamlılığı mühüm strateji xətt olaraq qalır. Azərbaycan bu xətt üzrə həm irsə əsaslanan, həm də innovasiyaya açıq model formalaşdırır və rəqəmsal dövrün çağırışlarına uyğunlaşma prosesini mərhələli şəkildə gücləndirir.

Aznews.az