Yosun əsaslı asfalt yolların gələcəyini dəyişə bilər? - ŞƏRH

Yeni tədqiqatlar yol infrastrukturunun həm dayanıqlılığını, həm də ekoloji təsirini eyni anda yaxşılaşdıra biləcək alternativlərin artıq laboratoriya mərhələsindən real tətbiq müzakirələrinə keçdiyini göstərir. Alimlərin yosun əsaslı biobağlayıcı ilə hazırlanmış asfalt həlli üzərində apardığı araşdırmalar ənənəvi bitumdan asılılığın azaldılması ilə yanaşı, yol səthlərinin istismar müddətinin uzadılmasının mümkünlüyünü ortaya qoyur. Məsələnin mahiyyəti yalnız yeni materialın tapılmasında deyil, uzun illərdir həllini tapmayan iki əsas problemin eyni texnologiya ilə hədəfə alınmasındadır.

Mövcud asfalt örtüklərinin zəif nöqtəsi əsasən bitumun temperatur dəyişkənliyinə həssaslığı ilə bağlıdır. Bitum normal şəraitdə elastik olsa da, soyuq hava şəraitində kövrəkləşir, çatlayır və zamanla yol səthində çuxurlar yaranır. Bu proses təkcə texniki problem deyil, həm də iqtisadi yük yaradır. Çünki yol təmiri xərcləri və nəqliyyatın fasilələrlə üzləşməsi birbaşa büdcə və logistika səmərəliliyinə təsir edir. Digər tərəfdən, bitumun tamamilə neft əsaslı olması asfaltın karbon izini artıraraq nəqliyyat infrastrukturunu iqlim gündəminin bir hissəsinə çevirir.

Yosun əsaslı biobağlayıcı üzərində aparılan tədqiqatlar bu iki məsələni paralel şəkildə dəyərləndirir. Alimlər müxtəlif növ yosunlardan əldə edilən yağların mexaniki və fiziki xüsusiyyətlərini müqayisə edərək bituma alternativ potensialını araşdırıblar. Xüsusilə Haematococcus pluvialis adlı mikroyosun növündən alınan bağlayıcının laboratoriya sınaqlarında daha yüksək performans göstərməsi diqqət çəkir. Bu materialın nəqliyyat yüklərinə qarşı deformasiyaya davamlı olması və nəm təsirinə qarşı yüksək müqavimət nümayiş etdirməsi asfaltın uzunömürlülüyü baxımından mühüm göstəricidir.

Simulyasiya edilmiş donma ərimə dövrləri və intensiv nəqliyyat şəraiti altında aparılan sınaqlar isə praktiki nəticələr baxımından xüsusilə əhəmiyyətlidir. Yosun əsaslı bağlayıcı ehtiva edən asfalt nümunələrinin deformasiyadan sonra bərpa qabiliyyətində 70 faizə qədər yaxşılaşma göstərməsi soyuq iqlim şəraitində yol örtüklərinin daha stabil qala biləcəyini göstərir. Bu nəticə yalnız yol keyfiyyətinə deyil, uzunmüddətli istismar xərclərinin azalmasına da işarə edir.

Texnologiyanın iqtisadi tərəfi isə daha ehtiyatlı yanaşma tələb edir. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, hazırkı mərhələdə yosun əsaslı biobağlayıcının bitumu tam əvəz etməsi xərc baxımından real görünmür. Daha praktik ssenari asfalt qarışıqlarında müəyyən faizlə istifadə olunmasıdır. Bu yanaşma həm texniki sabitliyi qoruyur, həm də mərhələli keçid imkanı yaradır. Qlobal təcrübədə də infrastruktur texnologiyalarının birdən birə deyil, mərhələli şəkildə tətbiq olunduğu nəzərə alınarsa, bu yanaşma daha rasional görünür.

Ətraf mühit baxımından əldə edilən nəticələr isə xüsusilə diqqətəlayiqdir. Modelləşdirmələr göstərir ki, asfalt qarışığında yosun əsaslı biobağlayıcının hər 1 faizlik payı xalis karbon emissiyalarını 4,5 faiz azalda bilər. Bu o deməkdir ki, qarışığın təxminən beşdə biri bu materialdan ibarət olarsa, asfalt örtüyünün karbon balansı neytral səviyyəyə yaxınlaşa bilər. Yol infrastrukturu kimi geniş miqyaslı sahədə bu cür azalma iqlim məqsədləri baxımından ciddi təsir potensialı yaradır.

Qlobal kontekstdə bu tədqiqatlar yol tikintisi və təmiri sektorunun da enerji və iqlim keçidinin aktiv iştirakçısına çevrildiyini göstərir. Əgər bərpa olunan enerji istehsalı elektrik sektorunda əsas transformasiya alətidirsə, yosun əsaslı asfalt kimi həllər nəqliyyat və infrastruktur sahəsində eyni funksiyanı yerinə yetirə bilər. Burada əsas üstünlük ondan ibarətdir ki, söhbət tamamilə yeni sistem qurmaqdan deyil, mövcud texnologiyanı daha səmərəli və daha az karbonlu hala gətirməkdən gedir.

Nəticə etibarilə, yosun əsaslı biobağlayıcı asfalt həlli hələ kütləvi tətbiq mərhələsinə çatmasa da, yol infrastrukturunun gələcək inkişaf istiqamətlərinə dair mühüm siqnal verir. Uzunömürlü yollar, azalan təmir xərcləri və aşağı karbon izi bu texnologiyanı yalnız elmi yenilik deyil, potensial strateji həllə çevirir. Gələcək mərhələdə əsas məsələ bu laboratoriya nəticələrinin real yol şəbəkələrində hansı sürətlə və hansı miqyasda tətbiq ediləcəyidir.

Aznews.az