Magistratura təhsili almaq vacibdirmi? - ŞƏRH

Müasir dövrdə magistratura təhsili ilə bağlı seçim yalnız akademik müzakirə mövzusu deyil, həm də sosial, iqtisadi və peşəkar mühitdə strateji əhəmiyyət daşıyan qərar məsələsidir. Son illərdə Azərbaycanda magistratura pilləsinə müraciət edənlərin sayı artmaqda davam edir. Dövlət İmtahan Mərkəzinin statistikasına əsasən, 2024-cü ildə magistratura üzrə qəbul imtahanlarına 38 mindən çox namizəd qatılıb ki, bu da son beş ildə təxminən 40 faiz artım deməkdir. Bu tendensiya bir tərəfdən gənclərin daha yüksək təhsil səviyyəsinə marağının artdığını, digər tərəfdən isə əmək bazarının dəyişən tələblərinə uyğunlaşmaq zərurətini göstərir. Lakin sual hələ də aktualdır: magistratura təhsili almaq peşəkar karyera üçün zəruridirmi?

Magistratura pilləsinin əsas məqsədi bakalavr səviyyəsində əldə olunan bilikləri dərinləşdirmək, ixtisaslaşmanı gücləndirmək və daha yüksək səviyyəli peşəkar bacarıqlar formalaşdırmaqdır. Xüsusilə mühəndislik, hüquq, tibb, beynəlxalq münasibətlər, iqtisadiyyat və informasiya texnologiyaları kimi sahələrdə magistr təhsili praktiki biliklərin sistemləşdirilməsinə və analitik yanaşma qabiliyyətlərinin inkişafına mühüm töhfə verir. Beynəlxalq təcrübələr də bu yanaşmanı təsdiqləyir. Məsələn, Almaniya və Finlandiyada magistratura pilləsi yalnız akademik yox, həm də peşəkar fəaliyyət üçün əsas şərtlərdən biri sayılır və işə qəbul zamanı yüksək qiymətləndirilir.

Bununla belə, magistratura təhsilinin əhəmiyyətini ümumiləşdirmək və onu bütün peşələr üçün mütləq zəruri hesab etmək doğru yanaşma deyil. Əmək bazarının hazırkı tələbləri göstərir ki, bir çox istiqamətlərdə praktik təcrübə magistratura diplomundan daha üstün qiymətləndirilir. Xüsusilə informasiya texnologiyaları, rəqəmsal marketinq, startap fəaliyyəti, qrafik dizayn və digər yaradıcı sahələrdə beynəlxalq şirkətlər işçinin magistr diplomundan çox praktiki portfoliyosuna və bacarıqlarına üstünlük verirlər. ABŞ və Böyük Britaniyada aparılan araşdırmalara görə, bu sahələrdə işə qəbul edilənlərin təxminən 55 faizi yalnız bakalavr təhsili ilə kifayətlənir və karyera inkişafını davam etdirə bilir.

Azərbaycan əmək bazarının özünəməxsusluğu isə daha fərqli təhlil tələb edir. Son illərdə dövlət və özəl sektorda yüksək vəzifələrə namizədlik üçün magistratura diplomuna üstünlük verildiyi müşahidə olunur. Bu yanaşma, əsasən, dövlət qulluğunda kadrların peşəkarlaşması və qərarvermə səviyyəsində analitik bacarıqların artırılması məqsədilə tətbiq olunur. Eyni zamanda, elmi-pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmaq istəyənlər üçün magistratura təhsili məcburi mərhələdir. Universitetlərdə müəllimlik, tədqiqat və layihə rəhbərliyi sahələrində fəaliyyət göstərmək üçün bu pillə həm hüquqi, həm də akademik tələblər baxımından əhəmiyyət daşıyır.

Digər tərəfdən, magistratura təhsilinə olan marağın artmasında sosial faktorlar da mühüm rol oynayır. Gənclər arasında daha yüksək status, xarici təhsil imkanları və beynəlxalq sertifikat proqramlarına çıxış kimi motivasiyalar üstünlük təşkil edir. Beynəlxalq universitetlərlə ikili diplom proqramlarının, Erasmus+ kimi tələbə mübadilə təşəbbüslərinin və müxtəlif xarici təqaüd layihələrinin inkişafı magistratura pilləsinə əlavə stimullar yaradıb. Bu isə Azərbaycan gənclərinin daha qlobal düşüncə tərzinə malik kadr kimi formalaşmasına şərait yaradır.

Magistratura təhsili ilə əmək bazarı arasındakı əlaqəyə nəzər saldıqda, iki fərqli yanaşma önə çıxır. Birincisi, ixtisaslaşmış bilik tələb edən peşələrdə magistratura real üstünlük qazandırır. Bu, xüsusilə hüquq, tibbi elmlər, akademik tədqiqatlar və dövlət idarəçiliyi kimi sahələrdə daha aydın müşahidə olunur. İkincisi, innovativ və praktiki bacarıqlara əsaslanan sektorlar üçün isə magistratura pilləsi daha çox əlavə seçim xarakteri daşıyır. Buna görə də magistratura təhsilinin zəruriliyi konkret sahənin tələblərindən, əmək bazarının strukturundan və işəgötürənlərin prioritetlərindən asılı olaraq dəyişir.

Nəticə olaraq, magistratura təhsili peşəkar karyeranın inkişafı üçün mühüm fürsət yaratsa da, onun zəruriliyi bütün istiqamətlər üçün eyni dərəcədə keçərli deyil. Əmək bazarının spesifik tələbləri, sahənin innovasiya dərəcəsi, beynəlxalq əməkdaşlıq imkanları və şəxsi karyera hədəfləri bu qərarın əsas determinantlarıdır. Azərbaycanın hazırkı inkişaf mərhələsində magistratura pilləsi xüsusilə idarəetmə, elm və analitik bacarıq tələb edən sahələr üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Bununla yanaşı, praktiki bacarıqların sürətlə dəyişən qlobal iqtisadi mühitdə getdikcə daha ön plana çıxdığı da nəzərə alınmalıdır. Optimal yanaşma akademik təhsilin praktiki təcrübə ilə balanslaşdırılması, təhsil modelinin əmək bazarının real ehtiyaclarına uyğunlaşdırılması və fərdi inkişaf planlarının düzgün qurulmasıdır.