Səssizlik fenomeni: insan beyninin sükuta dözümsüzlüyü

Səssizlik hər zaman rahatlıq, sakitlik və dinclik anlayışları ilə assosiasiya olunur. Lakin elm göstərir ki, tam sükut bəzən insan psixikasına əks təsir göstərərək narahatlıq və hətta qorxu yarada bilər. Bu fenomenin ən məşhur nümunəsi dünyanın ən sakit otağı hesab olunan ABŞ-ın Minnesota ştatındakı “Orfield Laboratories” laboratoriyasındakı anekoik kameradır. Burada səs dalğalarının demək olar ki, tamamilə udulması səbəbindən otağa daxil olan insanlar öz ürək döyüntülərini, qan dövranını, hətta oynaqlarının hərəkətini eşidirlər. Mütəxəssislərin sözlərinə görə, insan orqanizmi belə bir sükuta bir neçə dəqiqədən artıq tab gətirə bilmir və uzun müddət qaldıqda halüsinasiyalar başlayır.

Psixoloqların apardığı araşdırmalar göstərir ki, insan beyninin daim müəyyən səviyyədə səsə ehtiyacı var. Çünki gündəlik həyatımızda eşitdiyimiz fon səsləri – küləyin vıyıltısı, avtomobil səsləri, quşların cəh-cəhi və ya insanların danışığı – beynin tarazlıq vəziyyətini qorumasına kömək edir. Bu səslər kəsildikdə isə beyin “boşluğu” doldurmaq üçün öz səs effektlərini yaradır və nəticədə insan sanki olmayan səsləri eşitməyə başlayır.

Digər tərəfdən, səssizlik insan sağlamlığına həm müsbət, həm də mənfi təsir göstərə bilir. Qısa müddətli sakitlik stressi azaldır, ürək döyüntülərini normallaşdırır və diqqət toplama qabiliyyətini artırır. Lakin uzunmüddətli tam sükut təcrübəsi insanda təşviş, vaxt və məkan hissinin itməsi, hətta yuxu pozuntuları yarada bilər.

Maraqlıdır ki, bir çox qədim mədəniyyətlərdə səssizlik mənəvi təmizlənmənin və daxili balansın açarı hesab olunub. Buddist rahiblər meditasiya zamanı tam sükuta qapılaraq zehnin dərin qatlarına enməyə çalışırdılar. Bu gün isə müasir cəmiyyətlərdə insanlar səs-küydən uzaqlaşmaq üçün “səssizlik düşərgələri”nə üz tuturlar. Lakin bu düşərgələrdə tam deyil, nisbətən idarəolunan səssizlik mühiti yaradılır.

NASA-nın təcrübələri də bu fenomeni sübut edir. Kosmosa göndərilən astronavtların təlimləri zamanı onlara xüsusi səssiz otaqlarda qalmaq tapşırılır. Məsələ burasındadır ki, kosmosun dərinliklərində tam sükut hökm sürür və insan beyni bu mühitə uyğunlaşmağa hazır olmalıdır. Astronavtların təcrübələri göstərib ki, tam səssizlikdə qalmaq insanda zaman hissini təhrif edir, saatlarla orada olan şəxs sanki yalnız bir neçə dəqiqə keçdiyini zənn edir.

Daha maraqlı fakt isə odur ki, bəzi insanlar bu fenomeni öz üzərində sınaqdan keçirmək üçün könüllü olaraq anekoik kameralara daxil olurlar. Lakin indiyədək heç kim orada bir saatdan artıq qala bilməyib. İştirakçılar bildirirlər ki, təxminən 30 dəqiqədən sonra öz ürək və damar səslərini dinləmək narahatlıq yaradır, 40 dəqiqədən sonra isə halüsinasiyalar başlayır.

Azərbaycan mədəniyyətində də səssizliyə xüsusi yanaşma var. Böyüklərimiz “Sükut qızıldır” deyərək sakitliyin hikmətli tərəflərini vurğulayıblar. Xüsusilə kənd yerlərində insanlar təbiətin səssizliyini dinclik və güc mənbəyi hesab ediblər. Lakin bu səssizlik təbiətin fon səsləri ilə müşayiət olunub, yəni tam deyil, canlı həyatla harmoniyada olan bir sakitlikdir.

Elm adamları hesab edirlər ki, insan üçün ideal variant tam səssizlik yox, balanslı sakitlikdir. Yəni gündəlik həyatda həm təbiətin sakit səslərinə, həm də qısa müddətli sükuta ehtiyac duyulur. Beləliklə, səssizlik fenomeni sübut edir ki, insan orqanizmi və psixikası təbiətin yaratdığı harmoniya ilə sıx bağlıdır və bu balans pozulduqda bədən də, beyin də özünə yeni çıxış yolları axtarmağa başlayır.

Bəs sən səssizlikdə nə qədər qala bilərsən?

AzNews.az