Qorxunun iki üzü: həyat dərsi, yoxsa görünməz zəncir?

Qorxu insan təbiətinin ən qədim hisslərindən biridir. O, bəzən bizi təhlükədən qoruyur, bəzən isə həyatımızı idarə etməyə başlayır. Hər insanın həyatında “qorxunun kölgəsi” var: kimisi itirməkdən, kimisi uğursuzluqdan, kimisi isə sadəcə dəyişməkdən qorxur. Qorxu çox zaman irəliləyişin qarşısında görünməz bir səddə çevrilir, amma əslində o, düşmən deyil. Beynin dərinliyində yerləşən amigdala hissəsi bu duyğunu idarə edir və onun əsas funksiyası həyatda qalmaqdır.

Qədim dövrlərdə qorxu bir növ siqnal sistemi kimi işləyirdi: yaxınlaşan yırtıcını hiss etdikdə bədən döyüşə və ya qaçmağa hazırlaşırdı. Bu, “fight or flight” reaksiyası adlanır. Amma müasir dövrdə təhlükə artıq fiziki deyil, psixoloji formadadır. İndi bizi yırtıcı yox, sosial risklər qorxudur — tənqid olunmaq, sevilməmək, işdən çıxarılmaq, imtina almaq. Beyin isə bu vəziyyətləri də eyni mexanizmlə qəbul edir və bədəni stres vəziyyətinə salır.

Psixoloq Karl Albrecht qorxunu beş əsas kateqoriyaya bölür: yox olma (ölüm qorxusu), azadlıq itkisi, təcrid, nəzarət itkisi və kimlik itkisi. Maraqlıdır ki, bu qorxuların hamısı müasir insanın gündəlik həyatında aktivdir. Məsələn, sosial mediada “görünməmək” hissi belə, kimlik itkisi qorxusunu stimullaşdırır.

Qorxunun bir paradoksu var: o, həm qoruyur, həm də məhdudlaşdırır. Əgər onu düzgün dərk etməsək, qorxu həyatımızın sükanını ələ alır. Amma onu müşahidə etməyi bacarsaq, bəlkə də ən güclü müttəfiqimizə çevrilə bilər. Məsələn, bir çox uğurlu insanlar etiraf edir ki, onları irəli aparan şey motivasiya yox, qorxu olub – uğursuzluq qorxusu, vaxt itirmək qorxusu, geridə qalmaq qorxusu. Fərq ondadır ki, onlar bu qorxunu hərəkət enerjisinə çeviriblər.

Neyroelm göstərir ki, qorxu ilə üzləşmək amigdalanın reaksiya intensivliyini azaldır. Yəni insan qorxusuna baxdıqca, onun gücü azalır. Buna görə psixoterapiyada “ekspozisiya metodu” tətbiq olunur – insan qorxduğu vəziyyəti tədricən yaşamağa alışdırılır və beyin onu təhlükə kimi deyil, təcrübə kimi qəbul etməyə başlayır.

Qorxudan qaçmaq əvəzinə, onu dinləmək lazımdır. Çünki qorxu çox vaxt bizə diqqət yetirmədiyimiz ehtiyacları göstərir. O, bədən və ruh arasında bir xəbərdarlıq siqnalıdır. Bəlkə də həyatın ən mühüm addımları – qorxunun o tərəfində gizlənib.

Nəticə olaraq, qorxu nə düşməndir, nə dost. O, sadəcə bir bələdçidir. Biz onu idarə etdikcə, o bizi formalaşdırır.

AzNews.az